ترکیب تفسیر ترتیبی و موضوعی
ترکیب تفسیر ترتیبی و موضوعی
🌙 به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان، رسانه‌ی KHAMENEI.IR در سلسله یادداشت‌های کوتاهی، با عنوان «تفسیر امین» سی ویژگی ممتاز تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را تبیین می‌کند.
📣 در نوزدهمین شماره از این مجموعه، روش حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ارائه ترکیبی از تفسیر ترتیبی و تفسیر موضوعی قرآن تبیین شده است.
🔹️ یکی از ویژگی‌های مهم در سبک‌های تفسیری، «ترکیب تفسیر ترتیبی و موضوعی» است. در این سبک، مفسر آیات یک سوره را به ترتیب تفسیر می‌کند؛ اما به مناسبت موضوع مهمی که در آیه وجود دارد، بحث مستقلی را آغاز کرده و به تفسیر موضوعی آیه می‌پردازد. این سبک تفسیری در برخی تفاسیر مهم، مانند المیزان، به وضوح مشاهده می‌شود.
🔹️ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز در سبک تفسیری خود، به همین صورت عمل می‌کنند. ایشان در موارد متعددی پس از تفسیر آیه، موضوع مستقلی را مطرح کرده و با گردآوری آیات مرتبط، ابعاد آن موضوع را تبیین می‌کنند. به‌طور مثال، بعد از تفسیر آیات ۳۴ و ۳۵ سوره برائت، ابتدا این نکته مهم را با توجه به آیات متعدد قرآن استخراج می‌کنند که «ثروت عالم و مالى كه در اين دنيا است، چه اموال طبيعى و چه آن اموالى كه با تكيه به اين اموال طبيعى در اختيار بشر است، مانند پول و اعتبار، اينها نيز مال همه‌ى مردم است و همه بايد به‌وسيله‌ى آن به كمال برسند.» سپس بحث مفصلی درباره «مثلث قدرت در برابر رسالت دین» انجام می‌دهند و با گردآوری آیات متعدد، به تبیین جریان ملأ، مترفین، احبار و رهبان می‌پردازند. (تفسیر سوره برائت، ص ۱۶۶ تا ۱۷۷)
🔹️ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گاهی درباره برخی مباحث موضوعی تصریح نموده‌اند که اینگونه مباحث، جزء مطالب تفسیری نیستند؛ اما باید مطرح شوند. برای نمونه، ذیل آیات ۴۱ و ۴۲ سوره برائت، بحثی درباره تاریخچه نفاق و منافقان در صدر اسلام و بیان ملاک‌ها و ابعاد آن ارائه می‌دهند. همچنین، ذیل آیه ۷۳ سوره برائت، درباره مبارزه فکری و علمی بحث می‌کنند؛ هرچند یادآوری می‌کنند که این موضوع به تفسیر آیه ارتباطی ندارد، اما توجه به آن ضرورت دارد. علاوه بر این، ذیل آیه ۱۱۷ و همچنین ذیل آیه ۶۷ همین سوره، بحثی پیرامون توبه و امر به معروف و نهی از منکر با تحلیل آیه و بیان روایات متعدد مطرح می‌کنند.
🔹️ نکته دیگر اینکه برخی موضوعات مستقل، در قالب تفسیر موضوعی ارائه نمی‌شوند؛ اما به جهت اهمیت زیاد آن، بعد از تفسیر آیه مورد بحث قرار می‌گیرند. به‌طور مثال، ذیل آیه ۲ سوره جمعه، بعد از تفسیر عبارت «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ»، بحث مستقلی ارائه می‌دهند که چرا خداوند پیامبر را در میان «امیین» و درس‌ناخوانده‌ها مبعوث کرده است. ایشان می‌فرمایند: «براى اينكه يک مكتب كاملاً با ابعاد خودش، با اصطلاحات خودش، بدون اندک‌آميختگى با فرهنگهاى ديگر و فلسفه‌هاى ديگر جا بيفتد، بهترين وسيله و بهترين راه اين است كه در ميان يک جامعه‌اى اين فرهنگ بجوشد كه از پيش، هيچ گونه فلسفه‌اى نداشته باشد و آن، جامعه‌ى اُمّيّينِ عربستان بود. وقتى اسلام اوّل‌بار در ميان عربستان ميجوشد، آدم مطمئن است كه اين فرهنگ همان [طور] كه خودش هست جلوه خواهد كرد.» (تفسیر سوره‌ی جمعه، ص ۴۱ تا ۴۵)
🔹️ نکته مهم اینکه موضوعات مطرح در سبک تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، گستره وسیعی را شامل می‌شود. این موضوعات شامل مباحث فلسفی، کلامی، اخلاقی، تربیتی، فقهی، اجتماعی، سیاسی، تاریخی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی هستند که در قالب تفسیر موضوعی مورد بررسی قرار می‌گیرند. موضوعاتی مانند سنت‌های الهی، مردم‌شناسی ایران، تعلیم و تربیت، انحطاط تمدن‌ها، معاد جسمانی، جامعه بنی‌اسرائیل، جنگ‌های پیامبر، نفاق‌شناسی، ثروت، یهودشناسی، وعده‌های الهی، فضائل اخلاقی، آرامش روانی و تقویت اراده، از جمله مباحثی هستند که در قالب تفسیر موضوعی و مشابه آن ارائه شده‌اند.
🔹️ در نهایت، باید توجه داشت که وجود موضوعات متعدد فقهی، کلامی، تاریخی و مشابه در قالب تفسیر موضوعی، نباید به عنوان گرایش تفسیری و رویکرد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تفسیر قلمداد شود. گرایش تفسیری ایشان غالباً با رویکرد «اجتماعی و تربیتی» است که از آن به عنوان «تفسیر مبارزاتی» یاد می‌کنیم.
🎤 #تحلیل_و_تبیین | #بهار_معنویت
💻 Farsi.Khamenei.ir
بیاد امام زمان مظلوم و غریبم اَللّهُمَّ عَجِّل لِوَلیِّکَ الفَرَج
