بیاد امام زمان مظلوم و غریبم اَللّهُمَّ عَجِّل لِوَلیِّکَ الفَرَج
حجت الاسلام والمسلمين بهشتی– ابعاد مختلف تربیت عبادی (وضو)
برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: ابعاد مختلف تربیت عبادی (وضو)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين بهشتی
تاريخ پخش: 02-04- 98
شریعتی: بسم الله الرحمن الرحیم و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین
آه اگر دوران شیرین وفا خواهد گذشت *** روزهای همنشینی‌های ما خواهد گذشت
بعد من تنها نخواهی ماند اما بعد تو *** بر من تنها نمی‌دانی چه ها خواهد گذشت
عاشقان تازه‌ات اهل کدام آبادی‌اند *** عطر گیسوی تو این بار از کجا خواهد گذشت
تاب دور افتادنم از تاب گیسوی تو نیست *** کی دل آشفته از موی رها خواهد گذشت
ای دعای عاشقان پشت و پناهت باز گرد *** بی تو کار دوستداران از دعا خواهد گذشت
سلام می‌کنم به همه دوستان عزیزم و بیننده‌های خوب نازنینمان، شنوندگان ارجمند رادیو قرآن که صدای ما را می‌شنوند. انشاءالله در این روزهای گرم تابستان، دل و جانتان گرم و پرنور باشد. حاج آقای بهشتی سلام علیکم و رحمة الله، خیلی خوش آمدید.
حاج آقای بهشتی: سلام علیکم و رحمة الله، بنده هم خدمت حضرتعالی و همه بینندگان و شنوندگان سلام می‌کنم.
از خداوند می‌خواهم این گفتگوها را با خیر و نور و رشد و به دور از هر آفت و اشتباه تقدیر بفرماید.
شریعتی: در ذیل بحث تربیت عبادی در مورد نماز و اصل نماز، امروز به موضوع وضو خواهیم پرداخت.
خدمت شما هستیم و بحث امروز را خواهیم شنید.
حاج آقای بهشتی: بسم الله الرحمن الرحیم، الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی.
این جمله را از امام خمینی چند بار نقل کردیم که نماز کارخانه انسان‌سازی است. این حدیث را هم مردم ما زیاد دیدند که نماز کلید بهشت است. حدیث از پیامبر است و ادامه دارد، وضو کلید نماز است.
نماز کلید بهشت است و وضو، کلید نماز است.
یعنی در بین اجزای دین، نماز، روزه، خمس و زکات، حج و جهاد، نماز یک شاخص است و در بین اجزای نماز هم ایستگاه وضو، ایستگاه فوق العاده مهمی است. حالت کلید دارد،
بخواهیم وارد مجموعه سیستم نماز شویم از طریق وضو و پاکی وارد می‌شویم.
در این مباحث بیشتر به بعد تربیت دقت می‌کنیم. اگر نماز ما را تربیت می‌کند باید در ایستگاه وضو دقت کنیم. وضوهایی که ما می‌گیریم متأسفانه خیلی سَر سَری است و سی ثانیه است.
این وضو تأثیرات تربیتی کمی دارد. می‌خواهم خواهش کنم از مساجد، از مدارس، دانشگاه‌ها، هرجایی که نماز به جماعت برگزار می‌شود، در مورد وضو فکر کنند. ایستگاه وضو خیلی مهم است و کلید نماز است.
آداب وضو، احکام وضو، اسرار و اذکار وضو، دعاهایی که یاد دادند، برای فضای وضوخانه برنامه ریزی کنند. شعارهایی بنویسند، دعاهایی بنویسند.
در بعضی جاها به ویژه مدارس ابتدایی، که افتخار آموزش نماز در مدارس ابتدایی با معلمان ابتدایی است. چون در ابتدایی دیدیم معلم خاصی به جز همان معلمی که همه درس‌ها را یاد می‌دهد، نیست.
یکی در خانه و یکی از معلمان ابتدایی بچه‌ها می‌آموزند. خیلی آنها برای خودشان پاداش جمع می‌کنند چون «الْعِلْمُ فِي الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ فِي الْحَجَرِ» در کودکی وقتی تعلیم داده می‌شود مثل اینکه بر سنگ بکنیم.
«و التعلم في الكبر كالخط على الماء» در بزرگسالی کسی چیزی یاد می‌گیرد، مثل اینکه با انگشت روی آب چیزی بنویسی، چند لحظه بیشتر نمی‌ماند و فراموش می‌شود.
مربیان مهدکودک‌ها، حرف‌هایی که امروز می‌زنیم عمومی است.
می‌توانند آنها را رقیق کنند، عربی‌هایش را حذف کنند و به زبان فارسی برای کودک پنج ساله، چون وضو را امامان ما می‌فرمودند: تا هفت سالگی بچه‌های مسلمان باید آموخته باشند.
این آموزش را باید با شیرینی و اسرار همراه کنیم که در آینده، این دختر یا پسر می‌خواهد وضو بگیرد، یاد این حرف‌هایی که مربیان و معلمان به او زدند، پدر و مادر زده، در شهر ما عالمی بود، اسامی نمازگزاران را می‌نوشت. به نوبت اینها را وضوخانه می‌برد.
چقدر خوب است امام جماعت‌های مساجد احکام وضو و اسرار و آثار وضو را در وضوخانه تزئین شود. برای تبلیغ دینمان باید از بهترین‌ها استفاده کنیم. کسی وارد وضوخانه می‌شود، تصاویر و پیام‌ها باید به او بگوید که چطور وضویی باید بگیری.
قصه از آب شروع می‌شود که در حدود دویست پیام در قرآن در مورد آب هست. خداوند آب را پاک و پاک کننده قرار داد. امام خمینی در اسرار نماز می‌فرماید:
اینکه خداوند آب را در سرچشمه ورود به نماز قرار داده، یعنی می‌خواهد ما را ببرد به سمت پاکی‌های متنوع، غیر از پاکی لباس و پاکی بدن، پاکی دست‌ها و صورت، پاکی‌های عمیق‌تر و پاکی‌های اخلاقی.
اسراری پشت این فرمان‌ها هست.
امام رضا(ع) چون زیاد با پرسش روبرو بود. مخصوصاً در سه سال و نیمی که در ایران بودند. مردم در مورد فلسفه احکام زیاد می‌پرسیدند.
چرا وضو، چرا تیمم؟ درباره‌ی وضو امام رضا(ع) پرسیدند: چرا باید برای نماز وضو بگیریم؟ فرمودند:
«لِأَنْ يَكُونَ الْعَبْدُ طَاهِراً إِذَا قَامَ بَيْنَ يَدَيِ الْجَبَّارِ وَ عِنْدَ مُنَاجَاتِهِ» (عیون الاخبار/ج2/ص104)
وقتی در پیشگاه خدای بزرگ بخواهد مناجات کند باید پاکیزه باشد. لباس و صورت مرتب داشته باشد. صورتش را شستشو بدهد. دل صاف و پاک داشته باشد. این اولین سرّ این است،
طهارت. «إِيَّاهُ مُطِيعاً لَهُ فِيمَا أَمَرَهُ نَقِيّاً مِنَ الْأَدْنَاسِ وَ النَّجَاسَةِ» از آلودگی و نجاست پاک باشد. علاوه بر اینها اسرار دیگر هم دارد «مَعَ مَا فِيهِ مِنْ ذَهَابِ الْكَسَلِ» چون وقتی آب به صورت میریزیم، آب سرد باشد شادابی می‌آورد. خواب آلودگی «وَ طَرْدِ النُّعَاسِ» را از بین می‌برد. نماز باید با حال برگزار شود.
«وَ تَزْكِيَةِ الْفُؤَادِ لِلْقِيَامِ بَيْنَ يَدَيِ الْجَبَّارِ» دل هم مثل صورت، مثل دست‌ها پاکیزه باشد. امام رضا فرمود:
«الْوُضُوءُ شَطْرُ الْإِيمَانِ» (کافی/ج3/ص72) بخشی از ایمان همین وضوست. پیغمبر فرمود: «لو صلاة الا بطهور» ما در اسلام نماز بدون طهارت نداریم. منظور از طهارت یکی از سه چیز است.
وضو، غسل، تیمم که تمامش در آیه شش سوره مائده آمده است. به این سه چیز طهارت می‌گوییم، نماز بدون طهارت در اسلام نداریم.
شاید در نهایت همین نماز می‌خواهد ما را به طهارت برساند. شروعش با طهارت است و هدفش هم طهارت است.
می‌خواهد ما را پاک و زلال بکند تا بتوانیم با پروردگار عالم ارتباط برقرار کنیم. وضو به منزله اجازه ورود به حضور پروردگار است. امام رضا(ع) فرمود:
«الوضوء نورٌ» وضو داریم، دو ساعت پیش وضو گرفتیم، هست. باز هم می‌توانیم وضو بگیریم؟ فرمود: بله، «أَنَّ الْوُضُوءَ عَلَى الْوُضُوءِ نُورٌ عَلَى نُور» (من لا یحضره الفقیه/ج1/ص41) یعنی روشنایی می‌آورد.
در حدیث دیگری امام رضا برای حکمت وضو فرمودند: وضو سه حکمت دارد. اول پاکی است. دوم شادابی است. سوم روشنایی دل است. اولی برای همه قابل فهم است.
آب به صورت و دست‌ها میریزیم. دوم شادابی است، یک مقداری حالت روحی و روانی دارد. کسی باید برود در مباحث روانشناسی.
سوم یک روشنایی دل، این دیگر احتیاج به اعتقاد دینی دارد که دل میتواند تاریک باشد یا روشن باشد،
میتواند سفت یا نرم باشد. تعبیراتی که برای قلب در قرآن آمده است. وضو دل را روشن، روح را شاداب و جسم را پاک می‌کند. اینها حکمت‌هایی است که امام رضا(ع) برای وضو فرموده است.
امیرالمؤمنین (ع) پسری به نام محمد حنفیه دارد که بیشتر به نام مادرش حنفیه شناخته می‌شود. روزی به پسرش فرمود:
عزیزم برو ظرفی از آب بیاور، امروز می‌خواهم وضو را به تو یاد بدهم. اولاً این حرکت که پدرها و مادرها مسئولیت دارند، در مورد تعلیم عبادات به بچه‌هایشان. ثانیاً تعلیم حتی الامکان عملی باشد. ما الآن شفاهی می‌گوییم.
به امامان ما وقتی می‌گفتند: پیامبر چگونه وضو می‌گرفت، اولاً چیز این بود که می‌فرمودند: آب بیاورید.
یعنی تئوری تعلیم نمی‌دادند. تشت بیاورید یا یک ظرف آب بیاورید. امیرالمؤمنین(ع) به پسرش فرمود: محمد جان، برو ظرف آبی بیاور.
یک دور وضو به او یاد داده که احکام وضو نیست. از کجا تا کجا شسته شود یا کجا را مسح کنیم، نیست. پسرم می‌خواهم وضو به تو یاد بدهم.
وقتی نگاهت به آب افتاد از نعمت آب تشکر کن. دعایش این است: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ الْمَاءَ طَهُوراً وَ لَمْ يَجْعَلْهُ نَجِساً» سپاس خدایی را که آب را پاک و پاک کننده قرار داد و نجس قرار نداد.
اگر آب در زندگی ما نباشد، بهداشت ما چه می‌شود؟ سلامت ما چه می‌شود؟ شادابی ما چه می‌شود؟ زندگی ما چه می‌شود؟
دویست پیام در قرآن در مورد آب است. آب نعمت فوق العاده مهمی است. کسی از امام صادق پرسید: طعم حیات چیست؟ فرمود: طعم آب، قرآن می‌فرماید: همه چیز را از آب آفریدیم.
ما که وضو می‌گیریم به نعمت آب دقت نمی‌کنیم. اگر دقت کنیم اسراف نمی‌کنیم، شکرگزاری می‌کنیم، این هنوز جزء وضو نیست.
پس اول اینکه پسرم نگاهت به آب افتاد از نعمت آب تشکر کن. 2- قبل از وضو دست‌هایت را تا مچ بشوی و بگو: خدایا مرا از پاکیزه‌ها و توبه‌کن‌ها قرار بده.
«للَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ وَ اجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِينَ» (محاسن/ج1/ص46) این وضو سازندگی دارد.
از همین امروز شروع کنیم، شبانه‌روز یک چنین وضویی بگیریم و بعدها تکرار کنیم. در خودمان تأثیرات فوق العاده‌ای حس می‌کنیم. در این دعا هم به پاکی ظاهر،
جسم و صورتم پاک باشد، هم دل، با توبه دل را از گناهان می‌شوییم. شاید سرّش این باشد که ما با دست‌ها زیاد کار می‌کنیم.
شغل‌های مختلف، یکی نانوایی است، یکی واکسی است، یکی مکانیک است، یکی گریس‌کار و یکی رنگ‌کار است. دست‌های ما زود آلوده می‌شود.
در وضو می‌خواهیم زود از شستن صورت شروع کنیم و دستمان را به چشم و دهان بزنیم. این دست باید تمیز باشد. دست‌ها را تا مچ می‌شوییم.
حالا وضو شروع می‌شود، پسرم وقتی صورتت را می‌شویی یک سفر به قیامت کن.
در قیامت قرآن می‌فرماید: مردم دو دسته هستند، «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ» (عبس/38) صورت‌هایی سفید و شاداب است.
«ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ» (عبس/39) خندان است و خوشحال است.
وضو می‌گیریم ولی به صحنه قیامت رفتیم. همینطور که آب ریختیم، نه اینکه آب را اسراف کنیم، یک مشت آب به صورت میریزیم و شیر آب را می‌بندیم و از بالا به پایین صورت را می‌شوییم و در همین فکرها می‌رویم
. قیامت، قرآن می‌فرماید: روز قیامت مردم دو دسته هستند. «تَبْيَضُ وُجُوهٌ» صورت‌هایی سفید است، «وَ تَسْوَدُّ وُجُوه» (آل‌عمران/106) صورت‌هایی سیاه است.
پسرم همینطور که صورتت را می‌شویی بگو: خدایا مرا از رو سفیدان قیامت قرار بده. از رو سیاهان قرار نده. «اللَّهُمَّ بَيِّضْ وَجْهِي يَوْمَ تَسْوَدُّ فِيهِ الْوُجُوهُ»
روزی که خیلی از صورت‌ها سیاه است، سفید قرار بده صورت مرا، راه دارد؟ بله باید از قرآن بپرسیم، رو سفیدان چه کسانی هستند؟
چه کاری بکنیم؟ چه خلقی داشته باشیم؟ چه درآمدی کسب کنیم تا صورت ما سفید باشد. خدایا ما را از رو سیاهان قرار نده.
من در زندگی چطور هستم، آخر و عاقبت من به رو سیاهی ختم خواهد شد یا رو سفیدی؟ بیدار می‌کند و اگر اشتباه می‌روم همین وضو مرا تربیت می‌کند.
چرا شیطان از وضو بدش می‌آید؟ شیطان به شدت عصبانی می‌شود از کسانی که خودشان را با وضو نگه می‌دارند. پسرم وقتی دست راستت را مسح می‌کنی، بگو
: خدایا روز قیامت کارنامه‌ام را به دست راستم بده. عربی‌اش این است
«اللَّهُمَّ أَعْطِنِي كِتَابِي بِيَمِينِي» (كافي، ج 3، ص 70) برگرفته از آیات قرآن است. قرآن کریم می‌فرماید:
روز قیامت وقتی مرده‌ها زنده می‌شوند، فرشته‌ها کارنامه‌ها را تقسیم می‌کنند. به بعضی با احترام از جلو می‌آیند و کارنامه را دست راستشان می‌دهند.
به بعضی با بی احترامی فرشته‌ها از عقب می‌آیند و دست چپشان می‌دهند. قرآن گزارش می‌کند. «فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ» (حاقه/19) آن کسی که کارنامه‌اش دست راستش است. «فَيَقُولُ» می‌گوید:
ای اهل محشر، «هاؤُمُ اقْرَؤُا كِتابِيَهْ» بدوید و بخوانید کارنامه مرا. مثل دانش‌آموزی که کارنامه‌اش را از مدرسه گرفته، ریاضی بیست، املاء بیست، انشاء بیست،
می‌دود خاله و عمه و مادر و پدر و خواهر و برادر، ببینید چند تا بیست دارم؟ این صحنه قیامت است. «فَهُوَ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ» یک چنین کسی در قیامت در یک زندگی خوشحالی است.
«فِي جَنَّةٍ عالِيَةٍ» (حاقه/22) در بلندای بهشت، «قُطُوفُها دانِيَةٌ» میوه‌ها آویزان، «كُلُوا وَ اشْرَبُوا» میل بفرمایید و بنوشید،
«هَنِيئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخالِيَةِ» (حاقه/24) این مزد کاری است که در دنیا فرصت داشتی و انجام دادی.
در وضو نباید اسراف کند و زیاد آب بریزد. یک کسی در وضو زیاد آب ریخت، پیغمبر فرمود:
در وضو اسراف نکن، حتی اگر در کنار نهر آب هستی، اسراف نکن ولی وضوی شاداب بگیر. این برای دست راست، پسرم، وقتی دست چپ را می‌شویی بگو:
خدایا کارنامه‌ام را به دست چپم نده. «اللَّهُمَّ لَا تُعْطِنِي كِتَابِي بِشِمَالِي» نمی‌خواهم کارنامه‌ام را از پشت سر به من بدهند. «وَ لَا تَجْعَلْهَا مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِي» یا کارنامه‌ام را بر گردنم آویزان کنند
. نمی‌خواهم از اینجور آدم‌ها باشم. گاهی امامان ما در وضو گریه می‌کردند. من هرچه نگاه کردم در این عمر 65 ساله وضو با گریه گرفتم، دیدم نه.
فقط چند تا عاشورا وضوهایی که گرفتم با گریه بوده است، آن هم بخاطر امام حسین(ع) و عطش بچه‌هایش. اما در طول سال هیچوقت نشد گریه کنم.
امام حسن مجتبی(ع) وقت وضو رنگش می‌پرید. می‌پرسیدند: چرا؟ می‌فرمود: برای کار مهمی آماده می‌شوم. دیدار بزرگ بزرگان، خدای بزرگ،
نکند می‌خواهم با رسوایی به دیدار خدا بروم. با شرمندگی به دیدار خدا بروم. نکند پاک نشوم و بروم. چنین نمازی که این وضو در مقدمه‌اش باشد ببین نماز چه می‌کند. این نماز عامل تربیت است.
یک بحثی درست کردم پله پله تا خدا، اولین پله همین نماز است و هفده پله دارد. پله هفدهم تعقیبات است. این پله‌ها ما را تا عرش خدا می‌برد. این ایستگاه را باید دقت کنیم.
در ایران در ایستگاه وضو کم دقتی می‌کنیم. ممکن است وضوی ما صحیح باشد ولی ناکافی است. امام خمینی می‌گوید: نماز مربی تربیتی است.
خود نماز یک مربی است و ما را تربیت می‌کند. اولین ایستگاه وضو است. دست چپ را می‌شوید و به قیامت سفر می‌کند.
آنجا راه برگشت نیست و پشیمانی سودی ندارد. همین‌جا که فرصت هست توبه و استغفار کنم. فرمود: پسرم وقتی سرت را مسح می‌کشی، با همان تر بودن دست روی سر را مسح می‌کشی،
بگو: «اللَّهُمَّ غَشِّنِي بِرَحْمَتِكَ وَ بَرَكَاتِكَ وَ عَفْوِكَ» یعنی خدایا غرق کن مرا در دریای رحمتت. غوطه‌ور در رحمت تو شوم. این وضو چقدر امید و ترس و مراقبت درونش است.
پسرم وقتی پاهایت را مسح می‌کشی یک سفر به قیامت کن. چقدر تکرار دارد، طاها حسین مصری که تفسیر قرآن نوشته است،
مرد نابینایی که چند وقت هم وزیر آموزش عالی مصر بود. در تفسیر قرآن می‌نویسد: به نظرم قرآن کتاب تاریخ نیست، جغرافیا و زمین‌شناسی نیست.
گرچه این چیزها هم در قرآن است، در یک کلمه بخواهم بگویم: قرآن چه کتابی است، کتاب تربیت است. یک چهارم این کتاب در مورد معاد است.
یعنی بدون توجه به معاد، این بشر مغرور سرکش و متکبر تربیت نمی‌شود. ولی وقتی به قیامت سفر می‌کند، یک سری به بهشت و جهنم می‌زند، تربیت می‌شود.
در وضو مولای متقیان امیرمؤمنان هی پسرش را به قیامت می‌برد و برمی‌گردد. پایان سرزمین قیامت یک در است، آن در به جهنم باز می‌شود. زندان هفت طبقه خدا، از منهای یک به سمت پایین شروع می‌شود،
بین هر طبقه تا طبقه بعدی اینطور که احادیث می‌گوید فاصله‌های طولانی است، همه هم آتش است. آتش زرد، آتش سرخ، آتش سیاه، ما که نمی‌دانیم اینها چیست؟
روی این زندان و گودال یک پل است، پل صراط، چه کسانی وارد جهنم می‌شوند؟ می‌گوید: همه، «وَ إِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وارِدُها» (مریم/71) بدون استثناء همه باید وارد جهنم شوند.
هرکس بتواند از آن پل رد شود، آن طرف جهنم بهشت است.
امیرالمؤمنین به پسرش می‌گوید: عزیزم، پاهایت را که مسح می‌کشی، یاد آن پل بیافت و بگو: خدایا، در روزی که بعضی از قدم‌هایم می‌لغزد و در جهنم می‌افتد
، قدم‌های مرا ثابت بدار. بتوانم با استحکام و اراده از آن پل رد شوم. وضوی اینچنینی چقدر سازندگی دارد.
قبل از وضو مستحب است در دهانمان آب بچرخانیم.
دارد امام فرمود: خدایا یاد خودت را بر زبانم بنشان. یا قبل از وضو مستحب است که آب بریزیم بینی‌مان را تمیز کنیم. استنشاق نام دارد،
به لحاظ بهداشتی هم چه آثاری دارد، آنجا هم فرمود: پسرم، از خدا بخواه، خدایا بوی بهشت و عطر بهشت را به مشام من برسان.
سراغ آیه وضو برویم. مباحث دینی که مطرح می‌شود، خیلی از مردم سؤال می‌کنند: این خمس در قرآن است. یا موضوع تراشیدن ریش در کجای قرآن است؟
این اشتباه را نباید بکنیم. اسلام یک بسته هست و فقط قرآن نیست. قرآن و سنت، این مجموعه اسلام است. یعنی معارفی که پیامبر به ما گفته است وگرنه بخواهیم با قرآن نماز بخوانیم ندارد،
در قرآن فقط می‌گوید: نماز بخوانید. نماز اولش نیست است. این در قرآن نیست. بعد تکبیرة الاحرام است که در قرآن نیست. سوره حمد در قرآن نیست.
بعد از سوره حمد یک سوره دیگر است. یعنی با قرآن نمی‌توانیم نماز بخوانیم. این توقع نادرست است که بگوییم: این مطلب و حکم کجای قرآن است.
قرآن مثل قانون اساسی خداست، خدا به پیامبرش فرمود: این قرآن را فرستادم، تو توضیح بده و تفسیر و تبیین کن.
پیامبر توضیح داده و بعد از پیامبر هم جانشینان معصومش، این مجموعه می‌شود اسلام. آیا وضو آیه دارد؟ سوره مائده آیه 6 در مورد وضو، غسل و تیمم است.
چون برنامه ما در مورد وضو هست، همان قسمت وضو را عرض می‌کنم. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ» ای کسانی که ایمان آوردید، وقتی تصمیم گرفتید به نماز بایستید،
«فَاغْسِلُوا» بشویید، «وُجُوهَكُمْ» صورت خود را بشویید، «وَ أَيْدِيَكُمْ» و دست‌هایتان را، «إِلَى الْمَرافِقِ» تا آرنج‌ها، یعنی آرنج هم جزء وضو است برای شستن، وضو دو تا شستن و دو تا مسح کردن است.
«وَ امْسَحُوا» با رطوبت آب وضو مسح کنید و بکشید، «بِرُؤُسِكُمْ» مقداری از روی سرتان را، «وَ أَرْجُلَكُمْ» روی پاهایتان را، «إِلَى الْكَعْبَيْنِ» تا بلندی روی پا را مسح کنید. بعد می‌فرماید:
اگر آب نداشتید یا مریض بودید، تیمم کنید. پایان آیه می‌فرماید: «ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ» خدا نمی‌خواهد شما را به زحمت بیاندازد. دلیل این شست و شو چیست؟
«وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ» برای پاکی شما و باطن، «وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» می‌خواهد با این کارتان نعمت‌هایش را بر شما تمام کند. امید است که شکرگزار باشید.
یک سؤالی که مختصر می‌خواهیم پاسخ بدهیم، تفاوت بین وضوی شیعه و وضوی اهل سنت است. آیه وضو در قرآن است و در معرض شیعه و سنی است، هزار و چند صد سال هم گذشته است.
یک تفاوتی بین وضوی شیعیان و وضوی اهل سنت هست. در کجا این تفاوت هست، در شستن صورت که خیلی این تفاوت نیست.
همه صورت را می‌شویند، منتهی شیعه می‌گوید که از رستنگاه مو تا زیر چانه، از بالا به پایین، ممکن است اهل سنت این قید از بالا به پایین را نداشته باشد. بعد به شستن دست‌ها می‌رسیم.
شیعه می‌گوید: از بالا تا سر انگشتان آب را میریزیم و به سر انگشتان هدایت می‌کنیم. اهل سنت فرقه‌هایشان متفاوت هستند. بیشترشان می‌گویند: از سر انگشتان به این سمت، کدام درست است؟
این را باید در یک بحث فقهی فقها بیایند بگویند. ولی تمام فرقه‌های چهارگانه اهل سنت وضوی شیعه را صحیح می‌دانند.
این موضوع مهمی است. ممکن است بگوییم: آن وضو صحیح نیست. پس چرا آنها اینطور وضو می‌گیرند؟ می‌گویند: سنت است اینطور وضو بگیریم ولی وضوی شیعه هم صحیح است.
حنفی‌ها، حنبلی‌ها، شافعی‌ها و مالکی‌ها، وضوی شیعه را صحیح می‌دانند.
به تاریخ هم مراجعه می‌کنیم می‌بینیم این اختلاف بیشتر از قرن دوم به بعد است، در قرن اول به ائمه شیعه زیاد مراجعه می‌کردند،
امام پنجم و امام ششم که وضوی پیامبر چگونه بود، چون آیه قرآن هردو حالت را ممکن است تحمل کند. آیه می‌فرماید: تا اینجا بشویید.
از پایین یا از بالا را باید برویم از سنت بپرسیم. شیعه می‌گوید: ما سنت را از اهل‌بیت می‌گیریم.
اهل‌بیت معصوم هستند، جانشینان پیامبر هستند. پرس و جو کردند، تا می‌گفتند: ای فرزند رسول خدا پیامبر چگونه وضو می‌گرفت؟
می‌فرمودند: تشت بیاورید و آب بیاورید. این وضویی که شیعه می‌گیرد از امام پنجم و ششم در احادیث متعدد به ما رسیده است. پس یکی از اختلافات هم جهت شستن دست‌هاست.
در مسح سر هم باز اختلاف هست بین اهل سنت هم اختلاف هست. بعضی فقط مسح می‌کنند و بعضی سر را می‌شویند. پاها هم همینطور است.
در نتیجه اینکه وضویی که می‌گیریم، سر را مسح می‌کشیم و پاها را مسح می‌کشیم، آنها این وضو و تمامش را درست می‌دانند. ما در قسمت‌هایی ایراد می‌گیریم، آنها می‌گویند:
سنت بر این بوده و ما براساس سنت رفتار می‌کنیم. مفسرین شیعه و سنی اینجا بحث کردند. ما سنت را از اهل‌بیت می‌گیریم به همان دلیل که حاج آقای قرائتی می‌فرمایند:
اهل‌بیت مقدم هستند، معصوم هستند و شهید شدند و اینطور وضو می‌گیریم. ارکان وضو که دو تا شستن دارد و دو تا مسح کردن، در بین شیعه و اهل سنت وجود دارد. این را به عنوان تذکر کوتاه عرض کردم.
برویم سراغ آثار تربیتی وضو، امیرالمؤمنین(ع) فرمود: از حبیبم پیامبر شنیدم که فرمود:
امیدبخش‌ترین آیه قرآن این آیه است. «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ» (هود/114) در دو طرف روز و بخشی از شب، نماز به پا دار.
«إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرى لِلذَّاكِرِينَ» حقیقت این است که خوبی‌ها، بدی‌ها را می‌شوید. پیغمبر فرمود: نگذارید گناهان انباشته شوند. پیغمبر فرمود: دل مانند بلور است.
اینجا هم لوستر نداریم. کریستال‌های لوستر هست، پیغمبر دل را به کریستال‌ها تشبیه کرده است که نور را می‌گیرد و منعکس می‌کند. گناه مثل یک جرم است،
روی کریستال می‌نشیند. پیغمبر فرمود: در فاصله‌ی نمازها گناهانی که انجام دادید را بشویید با استغفار و توبه و عذرخواهی،
غفلت از توبه باعث می‌شود یکوقتی این کریستال هیچ چیز از نور را نمی‌تواند دریافت کند. تمامش را جرم می‌گیرد. سالهای اول طلبگی که در قم بودیم، آب قم املاح خیلی داشت.
سماورهای قم اینقدر املاح می‌گرفت، گاهی مثل فولاد می‌شد. یکوقتی خانواده ما گفت: یک کمکی کن و این سماور را در حیاط جرم زدایی کن.
ما هم تلاش کردیم و آخر دیدیم دیواره سماور پاره شد. یعنی دل انسان اینقدر گاهی سیاه می‌شود از دست می‌رود.
پیغمبر فرمود: بین نمازها، این حدیث را امیرالمؤمنین فرمودند: سپس پیامبر فرمودند: یا علی، سوگند به خدایی که مرا بشیر و نذیر مبعوث کرد، وقتی انسان برای نماز وضو بگیرد،
گناهانش ریخته می‌شود. البته باید توجه داشته باشیم، تلویزیون می‌بیند و وضو می‌گیرد، جوک تعریف می‌کند و وضو هم می‌گیرد.
معلوم است وضو از نظر فقهی ممکن است صحیح باشد ولی سازندگی وضو در همراهی ذهن و روح و دل ما هست. وقتی انسان برای نماز وضو بگیرد گناهانش ریخته می‌شود.
زمانی که رو به قبله می‌کند، پاک می‌شود. یا علی، مثال نمازگزار که پنج نماز را به جا می‌آورد، مثال کسی است که هر روز پنج مرتبه در نهر آبی جلوی منزل خود را بشوید. یک کسی از امام رضا پرسید:
چرا ما فقط صورت و دست‌ها را می‌شوییم؟ فرمود: چون با صورت سجده می‌کنیم، خضوع می‌کنیم. دست‌هایمان را به سمت آسمان بلند می‌کنیم. تکبیر می‌گوییم،
تضرع داریم، با سر که مسح می‌کنیم، چون با سر رکوع انجام می‌دهیم و به سمت قبله، با پاهایمان می‌ایستیم و می‌نشینیم. پاها و سر را مسح می‌کنیم.
سفارش شده آب وضو را خشک نکنید و این شادابی بماند. حاج آقای قرائتی فرمود: منزل پدر سه شهید رفتیم. وقت نماز شد. از پله‌های زیر زمین رفتیم و وضو گرفتیم.
پدر این سه شهید برای من حوله آورد. من هم گفتم: حدیث داریم آب وضو را خشک نکنید. ایشان گفت: حدیث نداریم اگر پدر سه شهید از این همه پله پایین آمده،
دستش را رد نکنید! یک قصه‌ای است همه مردم می‌دانند که امام حسن و امام حسین متوجه شدند پیرمردی اشتباهی وضو می‌گیرد. دیدند سنی از او گذشته و شاید دل شکسته شود اگر بگویند:
وضوی شما غلط است. گفتند: پدرجان، می‌شود شما وضو گرفتن ما را نگاه کنی. این هم در روش‌های تبلیغ به ما کمک می‌کند که اگر خواستیم به کسی تذکر بدهیم دقت داشته باشیم.
بچه‌ها وضو گرفتند و پیرمرد گفت: جانم به فدای شما، وضوی شما درست است و معلوم شد وضوی من اشتباه است.
در سیره امام زین العابدین هست که وقتی شب برمی‌خاست برای نماز شب، نماز می‌خواند و عرضه می‌داشت: پروردگارا، این وضویی که گرفتم آبش از تو بود.
اراده اینکه از خواب برخاستم از تو بود. ایستادم به نماز، حافظه‌اش از تو بود. امام زین العابدین سر خدا منت نمی‌گذارد. طلبکار از خدا نیست. این نکته را خیلی دوست دارم بگویم،
کتابی به نام «چهل نکته پزشکی پیرامون نماز» نوشته شده است و نکات خوبی دارد. تماس آب با پوست بدن آلودگی‌های پوستی را برطرف می‌کند.
بیشترین عفونت‌ها از طریق دهان و بینی وارد بدن ما می‌شود. لذا قبل از وضو به شدت تأکید شده بینی‌مان را بشوییم تا مویرگ‌ها و عفونت‌هایی که دارد تخلیه شود. یا دهانمان را مزه کنیم.
پیامبر فرمود: قبل از وضو مسواک کنید، اگر یادتان رفت، بعد از وضو، در خانه‌ها باید این مسواک و وضو را به هم گره بزنیم. حتی پیامبر شب‌ها دو سه بار به نماز شب می‌ایستادند و هر بار هم مسواک می‌زدند.
چشم‌های ما در حال باز شسته می‌شود، عفونت‌های چشمی به کمترین حد می‌رسد. صورت را می‌شوییم، پوست صورت،
از پنج حس، چهار حس در صورت است. بینایی، چشایی، بویایی، لامسه، فقط بو هست که اینجا هست.
کسی که اهل نماز هست شبانه‌روز، روزی سه بار صورتش را می‌شوید و پیغمبر فرمود: «النظافة من الایمان» یا «لا یدخل الجنة الا نظیف» نکته فوق العاده مهمی که می‌خواستم مطرح کنم،
مسأله نکات تربیتی وضو در احکام است. نمازگزار باید از آبی که غصبی نباشد، اگر غصبی است باید تیمم کند. همین‌جا به یادش می‌افتد نباید مال مردم را بخورم.
در ملک مردم نباید بروم. با ظرفی که آب درونش است، ظرف نباید غصبی باشد. وضو دوازده سیزده شرط دارد. دو سه مورد مسأله حقوقی و حق الناس است. دارد وضو می‌گیرد یادش می‌افتد عجب بدهکار هستم. کوتاهی کردم. یا از آب کسی می‌خواهد وضو بگیرد، او راضی نیست. حتی آب هست نمی‌داند طرف راضی هست یا نه، حق ندارد وضو بگیرد.
ابن ابی یعفور از حواریون یعنی یاران درجه یک امام پنجم و امام ششم است. آنقدر امام پنجم و امام ششم را قبول دارد، به امام صادق عرض کرد: اگر شما بفرمایید این انار نصفش حلال است و نصفش حرام است من قبول می‌کنم. مطیع خدا و مطیع پیامبر و امام زمان است.
شریعتی: امروز صفحه 81 قرآن کریم را تلاوت خواهیم کرد. «والحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین»
«وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ زَوْجٍ مَكانَ زَوْجٍ وَ آتَيْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِيناً «20» وَ كَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضى بَعْضُكُمْ إِلى بَعْضٍ وَ أَخَذْنَ مِنْكُمْ مِيثاقاً غَلِيظاً «21» وَ لا تَنْكِحُوا ما نَكَحَ آباؤُكُمْ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سَبِيلًا «22» حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهاتُكُمْ وَ بَناتُكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ وَ عَمَّاتُكُمْ وَ خالاتُكُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِكُمْ وَ رَبائِبُكُمُ اللَّاتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسائِكُمُ اللَّاتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلابِكُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً «23»
ترجمه آیات: و اگر خواستيد همسرى بجاى همسرى انتخاب كنيد ومال فراوانى به آنان داده باشيد، از او چيزى مگيريد. آيا مىخواهيد با بهتان و گناه آشكار، آن را بازپس گيريد؟! و چگونه آن مال را پس مىگيريد، در حالى كه هر يك از شما از ديگرى كام گرفتهايد و همسرانتان از شما (هنگام ازدواج، براى پرداخت مهريه) پيمان محكم گرفتهاند! و با زنانى كه پدرانتان به ازدواج خود در آوردهاند، ازدواج نكنيد، مگر آنچه درگذشته (پيش از نزول اين حكم) انجام شده است. همانا اين گونه ازدواج، بسيار زشت و مايهى دشمنى و راه بدى است. بر شما حرام شده است (ازدواج با) مادرانتان و دخترانتان، و خواهرانتان و عمّههايتان و خالههايتان و دختران برادر و دختران خواهر و آن مادرانتان كه به شما شير دادهاند و خواهران رضاعى (شيرى) شما و مادران همسرانتان و دختران همسرانتان (از شوهر قبلى) كه در دامن شما تربيت يافتهاند، به شرط آنكه با مادرانشان، همبستر شده باشيد، پس اگر آميزش نكردهايد مانعى ندارد (كه با آن دختران ازدواج كنيد) و (همچنين حرام است ازدواج با) همسران پسرانتان كه از نسل شمايند (نه پسر خواندهها) و (حرام است در ازدواج) جمع بين دو خواهر، مگر آنچه پيشتر انجام گرفته است. همانا خداوند بخشنده و مهربان است.
