انسان از نگاه قرآن   گزیده جلسه بیستم

انسان از نگاه قرآن
گزیده جلسه بیستم

یکی از ویژگی‌های ضد ارزش در انسان، بی‌تابی است که در قرآن به جَزَع تعبیر شده است.
در سوره معارج‌ آیه ۲۰ می‌فرماید: إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا چون بدی به انسان برسد بی‌تابی می‌کند.
جزوع بر وزن فعول و صیغه‌ی مبالغه است که شدت بی‌تابی را بیان می‌کند.
جزع در مقابل سختی مطرح می‌شود. انسان وقتی با مصیبتی مواجه می‌شود جزع می‌کند. شروع به گریه‌ می‌کند اما صرف گریه کردن جزع نیست. بلکه شیون و زاری همراه با اعتراض به قضا و قدر، جزع است.
جزع ناشی از جهل است و جهل نقطه‌ی تفریط نفس ناطقه است. انسا‌ن چون غالبا نسبت به حکمت سختی‌ها غافل است، اعتراض می‌کند. چون نمی‌داند که این سختی‌ چقدر می‌تواند او را در سیر تکاملی بالا ببرد.

❇️ فطرت انسان خداجو است. فطرت انسان در اثر دو چیز شکوفا می‌شود:
۱. مواجه شدن با سختی‌ها
۲. زهد
اگر فردی، کسی را از دست داد و برای او گریه کرد به معنای دور بودن از مراتب توحید نیست.
امام صادق(ع) می‌فرمایند: زمانی‌که ابراهیم پسر پیامبر از دنیار رفت، پیامبر فرمودند: ابراهیم! ما برای تو محزونیم ولی صابر هستیم. قلبم می‌سوزد و اشک در چشمم جاری می‌شود اما حرفی نمی‌زنم که خدا راضی نباشد.

✅ صفت نکوهیده‌ی دیگر در انسان این است که به جهت بهره‌مندی از نعمت‌های دنیا دچار غرور بی‌جا، و به جهت از دست دادن آن دچار یأس و ناامیدی ناروا می‌شود.
در سوره فجر آیات ۱۵ و ۱۶ فرمود: انسان زمانی‌که پروردگارش به جهت آزمایش او را اکرام می‌کند و به او نعمت می‌دهد، می‌گوید خدا مرا گرامی داشت. (دچار غرور می‌شود) و زمانی‌که در جهت آزمون و آزمایش برای او روزیش را تنگ می‌کنیم می‌گوید خدا من را خوار کرد.

▫️هر دو حالت بودن یا نبودن نعمت، امتحان است اما انسان نسبت به این دو ماده‌ی امتحانی جهل دارد. پس غرور بی‌جا و یأس ناروا در اثر جهل است که حد تفریط قوه‌ی عاقله است.
غرور، آرامش و سکون نفس به چیزی است که در زندگی آمده و به‌واسطه‌ آن آرام می‌شود. آن چیز، مطابق هوای نفس است و با خواسته‌های درونی مطابق است و این توافق به‌واسطه‌ی خدعه‌ی شیطان ایجاد شده است.

???? مواردی که باعث غرور می‌شود بسیار است. ما به دو مورد اشاره ‌می‌کنیم:
۱. انسان گنه‌کار و رحمت الهی
خداوند فرمود: رَحمَتی وَسِعَت کُلَّ شَیء
شیطان در بین همه‌ی صفات خدا، رحمت او را برجسته می‌کند تا انسان از این رحمت سوء استفاده کند.
۲. سیادت و اصل و نسب
سیادت نسب پیامبر است، اما ممکن است فرد از آن سوء استفاده ‌کند. سیادت و نسب پیامبر یک واقعیت است در حالیکه خداوند نسبت به پسر نوح فرموده: لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ؛ ای نوح! به یقین او از خاندان تو نیست، او دارای کرداری ناشایسته است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: این‌‌که من ولایت علی(ع) را داشته باشم برای من برتر از آن است که فرزند علی(ع) باشم. چون این ولایت واجب است، اما این نسب فضیلتی است که خدا به من داده است.

???? از اقسام غرور، غرور عالم، عابد، ذاکر و ثروتمند می‌باشد.
قرآن کریم می‌فرماید زندگی دنیا جز اسباب فریب نیست. در سوره‌ لقمان آیه ۳۳ می‌فرماید: دنیا مغرورتان نکند و به خدا هم مغرور نشو.
قرآن یک مرحله بالاتر می‌رود و می‌گوید: عده‌ای هستند وقتی مال دنیا به آن‌ها می‌رسد دچار فَرَح می‌شوند.
در سوره‌ هود آیات ۹ و ۱۰ فرمود: ما رحمتی را به بنده می‌دهیم و بعد از مدتی از او می‌گیریم، دچار ناامیدی و ناسپاسی می‌شود و دوباره نعمت را به او می‌چشانیم، می‌گوید که سختی‌ها از من دور شد و حالت مغرورانه‌ی شاد و خودستایانه می‌گیرد.

????انسان موحد معتقد است حوادثی که در جهان پیرامون او پیش می‌آید، خداوند قبلا مقدر کرده است لذا برای خودش در به‌دست آوردن آن نقشی قائل نیست. البته توجه کنید خدا سناریو نمی‌نویسد تا بشر در آن فیلم نقش بازی کند بلکه خداوند در علم خویش که قبل از خلقت است، نوشته که ما در چه زمانی چه‌کاری را انجام می‌دهیم، نه این‌که آن‌چه را آن‌جا نوشته، اجرا کنیم. لذا رفتار براساس اختیار بشر است و از او سر می‌زند و خداوند آن را قبلا دانسته و نوشته است. انسان موحد چون می‌داند همه چیز دست خداست، در به‌دست آوردن و از دست دادن نعمت، تکلیف‌مدار است ولی غیرموحد تکلیف ندارد، خودباختگی و خودشیفتگی دارد.
در سوره حدید آیات ۲۲ و ۲۳ فرمود:‌ هیچ سختی در زمین و در مورد شما نیست مگر این‌که در کتابی نوشتیم قبل از این‌که این حوادث پیش بیاید. این برای خدا آسان است.
انسان باید در از دست دادن نعمات دنیا، دچار یأس و ناامیدی نشود و در رو آوردن نعمات در دنیا مغرور نشود.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
استاد سیدمحمدباقر علوی تهرانی
جلسه ۲۰ | شبـهای ماه مبارک رمضان
مسجد حضرت امیر علیه السلام
موضوع: انسان از نگاه قرآن

@Fares_ir