«بی انصافی» آفت دوستی است که ریشه در «ظلم به خود» و «توقف در لذات دنیا» دارد

انصاف از کلمه «نصف» به معنای رعایت کردن حق طرف مقابل است؛ یعنی همان فرمایش معصوم (علیه السلام) که :«آن چه را برای خودت می پسندی، برای دیگران هم بپسند و آنچه را نمی پسندی برای دیگران هم نپسند».

«انصاف» در سیر و سلوک و خودسازی انسان بسیار موثر است؛ از این رو پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله) فرمودند: «برخی انسان‌ها خار را در چشم دیگران می‌بینند، ولی شاخه درخت را در چشم خود نمی‌بینند»؛ این کلام گهر بار نشان از خودشیفتگی و خودخواهی یک انسان دارد که تفاوت خار و شاخه درخت را نمی‌تواند تشخیص دهد. بنابراین، انسان اگر خودشیفتگی و خودخواهی خود را درمان نکند، موجب ظلم به خود و دیگران می‌شود و این صفت مذموم، منشأ ورود انسان به جهنم است.

انسان شئون مختلفی از جمله «جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلانی و فوق عقلانی» دارد؛ اما انسانیت او مربوط به فوق عقلانیت اوست. از آنجائی که اله انسان “الله” است، لذا در مسیر تخلق به اخلاق الهی حرکت می کتد. این سیر طبیعی جنین انسان در رحم دنیا به سمت ملکوت و آخرت است.

حرکت انسان در رحم دنیا زمانی سالم است که تشبه به حق تعالی را در دستور کارش قرار بدهد؛ اما موانعی وجود دارد که اجازه حرکت به او نمی دهد. این موانع، توقف در شهوت های سایر بخش هاست؛ سرگرمی ها، معشوق ها و آرزوهای این چهار بخش مانع رشد فوق عقلانیت می شود. بنابراین، آنچه که اجازه نمی دهد انسان انصاف داشته باشد، مشغول بودن به «من» های بخش های غیر بخش «فوق عقلانی» است.

سؤالی که مطرح می شود این است که شروع بی انصافی از کجاست؟ چطور انسان بی انصاف می شود؟ در پاسخ باید گفت: زمانی انسان بی انصاف می شود که به خود حقیقی اش خیانت می کند. اول بی عدالتی را در حق خودش اعمال می کند؛ یعنی خودی که از جنس خداست را نمی بیند و آن را تغذیه معنوی خوبی نمی کند و در الویت های زندگی اش قرار نمی دهد و در خودهای سطوح پایین ترش توقف می کند و به رشد آنها می پردازد.

ریشه بی انصافی آن جاست که انسان اول به خودش خیانت می کند. پس، از چنین کسی نباید توقع رعایت انصاف در حق دیگران را داشته باشیم؛ یعنی او می تواند در حق دیگرن هم به راحتی ظلم کند و  حق دیگران را رعایت نکند؛ چنین کسی در رفتار خود با دیگران «نگاه ابزاری» دارد.

آثار رعایت انصاف و عدم رعایت آن

امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید: «مَنْ عُدِمَ إنْصافُهُ لَمْ يُصْحَبْ = کسی که بی انصاف باشد، دیگران با او دوست نمی‌شوند». بعضی افراد به راحتی حق دیگران را ضایع می کنند و از این کار هم ناراحت نیستند و همین رفتار، موجب منفور شدن او نزد دیگران می شود.

امام علی (علیه السلام) می فرماید: «اَلإنْصافُ يَسْتَدِيمُ الْمَحَبَّةَ = انصاف باعث دوام محبت می شود».

وقتی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر انصاف داشته باشند، دوستی در میان آنان ادامه پیدا خواهد کرد. اما اگر این دوستی یک طرفه باشد، دلزدگی و خستگی ایجاد می کند. کسی که بخواهد دوستی اش با دیگران ادامه داشته باشد، باید خودخواهی هایش را کنار بگذارد؛ خودخواهی هایی اعم از کوتاهی وظائف نسبت به طرف مقابل، بی توجهی به دیگران و …

امیرالمومنین (علیه السلام) می فرمایند: «الانصاف یولف القلوب= انصاف باعث الفت دلها می شود».

کسی که به راحتی اشتباهاتش را می پذیرد، انسان باانصافی است و هیچ وقت منفور نخواهد شد؛ اما کسی که قصور و کوتاهی خودش را نمی پذیرد، هیچ وقت نمی تواند محبوب دلها باشد.

انصاف اختلاف ها را از بین می برد. گاهی انسان در اثر خودشیفتگی متوجه نمی شود که خودش مقصر است. یعنی واقعا فکر می کند که حق با اوست، چون ضعف های خودش را نمی بیند؛ برای همین فکر می کند که رفتارش درست است.

انصاف اکسیری است که وقتی بیاید، هرکس سهم خویش را در مشکلات پیدا می کند و اعتراف به کوتاهی هایش می کند.؛ در اینجاست که اختلاف ها از بین می رود.

هر چند که رعایت انصاف کار سختی است؛ اما با رعایت آن، انسان خودش را می سوزاند و ذوب می کند تا گرفتار جهنم ابدی قیامت نشود.

یکی از عوامل طلاق، عدم رعایت انصاف زوجین نسبت به یکدیگر است. وقتی زوجین در روابط خود با یکدیگر خودشیفتگی و خودخواهی داشته باشند، این مانع تداوم ارتباط ها می شود.

بیشتر ازدواج ها با عشق و علاقه شروع می شود؛ اما علت این که بعد از مدتی این علاقه خاموش می شود، این است که زوجین نسبت به یکدیگر در رفتارها عدالت و انصاف را رعایت نمی کنند.