فصل 8. نفوس انسانى در كلام اميرمؤ منان عليه السلام

فصل 8. نفوس انسانى در كلام اميرمؤ منان عليه السلام
از كميل بن زياد روايت است كه گفت : ((از مولايمان اميرمؤ منان عليه السلام پرسيدم و گفتم : اى اميرمؤ منان ، مى خواهم نفسم را به من بشناسانى . فرمود: اى كميل ، كدام نفس را مى خواهى به تو معرفى كنم ؟ گفتم : مولايم ! مگر يك نفس بيشتر است ؟ فرمود: اى كميل ، نفس ها چهارتاست : نامى نباتى ، حسى حيوانى ، ناطق قدسى ، و كلى الهى . و هر كدام را پنج قوه و دو خاصيت است .
1. نفس نامى نباتى داراى پنج قوه است : ماسكه ، جاذبه ، هاضمه ، دافعه و مربيه ، و دو خاصيت دارد: زياد كردن و كم كردن . و از كبد برمى خيزد.

2. نفس حسى حيوانى پنج قوه دارد: شنوايى ، بينايى ، بويايى ، چشايى ، بساوايى . و دو خاصيت دارد: خشنودى و خشم . و از قلب بر مى خيزد.
3. نفس ناطق قدسى پنج قوه دارد: فكر، ذكر، علم ، حلم ، نباهت (انديشه ، يادآورى ، دانش ، بردبارى ، هشيارى ). اين نفس از جايى برنمى خيزد و اين شبيه ترين چيزها به نفوس ملكى است ⁽⁶²²⁾، و دو خاصيت دارد: پيراستگى و حكمت .
4. نفس كلى الهى پنج قوه دارد: بقاء در فناء، نعمت در شقاء (سختى )، عزت در ذلت ، فقر در غنا، صبر در بلاء. و دو خاصيت دارد: خشنودى و تسليم . اين همان نفس است كه از خدا سرچشمه مى گيرد و به او باز مى گردد (چنانكه ) خداى متعال فرموده : ((از روح خدا در او دميدم )) ⁽⁶²³⁾ و فرموده : ((اى نفسى كه به اطمينان و آرامش رسيده اى ، به سوى پروردگارت بازگرد در حالى كه خشنود (از خدا) و مورد خشنودى (او) مى باشى ))⁽⁶²⁴⁾، ⁽⁶²⁵⁾ و عقل ميان همه اينها قرار دارد (حد وسط همه آنهاست -؟).