فصل 1. فرشتگان مدبر بدن انسان

باب سوم : در ارواح بشرى
و ايدهم بروح منه
(مجادله /22)
((و آنان را به روحى از خود يارى داد.))
فصل 1. فرشتگان مدبر بدن انسان
ارواح بشرى همان فرشتگان مدبر بنيه انسان اند – چنانكه به تفصيل گفتيم – و جملگى در حديث كميل كه در فصل گذشته آمد مذكور است . اين فرشتگان را ((ارواح )) ناميده اند از آن رو كه حياتبخش اند، زيرا انسان با داشتن هر يك از آنها حياتى دارد غير از حياتى كه از ديگرى دارد. اين نامگذارى در كتاب و سنت به ويژه در سخنان خاندان رسالت عليهم السلام آمده است .
محمد بن حسن صفار در كتاب ((بصائر الدرجات )) با سند خود از جابر روايت كرده است : ((از امام باقر عليه السلام درباره روح پرسيدم ، فرمود: اى جابر، خداوند آفريدگان را بر سه طبقه آفريد و آنان را در سه منزلت جاى داد و اين را در كتاب خود روشن ساخته آنجا كه فرموده است : ((دست راستيان (خجستگان )، دست راستيان چه كسانند؟ و دست چپيان (تيره بختان )، دست چپيان چه كسانند؟ و پيشى گيرندگان ، پيشى گيرندگان ، اينانند مقربان )).⁽⁶²⁶⁾

پيشى گيرندگان ، پيامبران مرسل و غير مرسل اند كه خداوند پنج روح در آنان نهاده است : روح القدس ، روح الايمان ، روح القوة ، روح الشهوة ، روح البدن . اين مطلب را در كتاب خود بيان داشته آنجا كه فرموده است : ((اين پيامبران را برخى بر برخى ديگر برترى داده ايم ، برخى خدا با آنان سخن گفت ، و برخى را پايه ها بالا برد، و به عيسى بن مريم نشانه هاى روشن داديم و او را به روح القدس يارى داديم .))⁽⁶²⁷⁾ سپس درباره همگيشان فرمود: ((همه را به روح القدس يارى داد)).⁽⁶²⁸⁾ پس با روح القدس به پيامبرى برگزيده شدند، مرسل (و غير مرسل )؛ و با روح القدس تمام چيزها را دانستند، و با روح الايمان خداى را پرستيدند و چيزى را شريك او نگرفتند، و با روح القوه با دشمنشان جنگيدند و به كار معاش پرداختند، و با روح الشهوة به لذت خوراك دست يافتند و از راه حلال با زنان آميزش نمودند، و با روح البدن رفت و آمد و جنب و جوش مى كردند.
اما دست راستيان ، مؤ منان حقيقى اند، كه خداوند چهار روح در آنان نهاده است : روح الايمان ، روح القوة ، روح الشهوة ، روح البدن . بنده پيوسته به تكميل اين چهار روح مى پردازد (يا: اين چهار روح را به كار مى گيرد) تا آن گاه كه آهنگ گناه مى كند، چون آهنگ گناه كرد، روح شهوت ، گناه را در نظر او مى آرايد و روح قوت او را دلير مى كند و روح البدن او را مى كشاند تا وى را به گناه در مى اندازد؛ و چون به گناه آلوده شد روح ايمان كاهش مى يابد و ايمان او كم مى شود، حال اگر توبه كرد خداوند هم با نظر رحمت به وى بازمى گردد.
و ممكن است كه براى بنده بارها اتفاق افتد كه يكى از اين چهار روح از او كاهش يابد، كه خداوند فرموده است : ((و برخى از شما به فروترين درجات عمر برده شود تا در نهايت بعد از دانستن ، هيچ چيز نداند.)) ⁽⁶²⁹⁾
گاهى روح قوت او كاهش مى يابد و در نتيجه نمى تواند با دشمن جهاد كند و به كار معاش پردازد. و روح شهوتش كاهش مى يابد و زيباترين دوشيزگان از بنى آدم بر او مى گذرد و او ميلى بدان نمى يابد. و روح ايمان و روح بدن در او مى ماند، با روح ايمان خدا را مى پرستد و با روح بدن رفت و آمد و جنب و جوش مى كند تا او را فرشته مرگ در رسد.
اما دست چپيان ، اهل كتاب اند، كه خداوند (در وصف آنان ) كه فرموده : ((آنان كه او (پيامبر) را مى شناسند چنانكه فرزندان خود را؛ و پاره اى از آنان حق را پنهان مى دارند و حال آنكه مى دانند. حق از سوى پروردگار توست پس هرگز از شك آوران مباش )).⁽⁶³⁰⁾ اينان از رسول خدا و وصى پس از او را شناختند ولى آن حقى را كه شناختند از روى ستم و سركشى و حسادت پنهان داشتند، خدا هم روح ايمان را از آنان برگرفت و تنها سه روح براى آنان قرار داد: ((روح القوة ، روح الشهوة ، روح البدن ، سپس آنان را به چارپايان نسبت داد، فرمود: ((اينان جز مانند چارپايان نيستند بلكه گمراه ترند)).⁽⁶³¹⁾ اى جابر، زيرا چارپا با روح قوت بار مى كشد و با روح شهوت علف مى خورد و با روح بدن حركت مى كند.⁽⁶³²⁾
و با سند خود از اميرمؤ منان عليه السلام نظير آن را نيز روايت كرده است . و نيز كلينى آن را در ((كافى )) از آن حضرت آورده است .⁽⁶³³⁾
و در روايت ديگرى از جابر درباره مقربان آمده : اى جابر، با روح القدس ‍ آنچه را در زير عرش تا زيرزمين هست مى دانند… اى جابر، اين چهار روح را آفت مى رسد مگر روح القدس را، زيرا كه سرگرمى و بازى ندارد.⁽⁶³⁴⁾
و از امام صادق عليه السلام نظير آن روايت شده و در آخر آن آمده : و روح ايمان همراه جسد هست تا گناه كبيره اى نكرده باشد، چون گناه كبيره اى انجام داد روح ايمان از آن جدا مى شود. و روح القدس در هر كس جاى گيرد وى هرگز به گناه كبيره اى دست نمى يازد.⁽⁶³⁵⁾
در حديث نبوى صلى الله عليه و آله وارد است : هر كه به گناهى دست يازد عقلى از او جدا مى شود كه هيچ گاه به او باز نمى گردد. ⁽⁶³⁶⁾
و نيز فرموده : هرگاه مردى زنا كند روح ايمان از او جدا مى شود.⁽⁶³⁷⁾
امام باقر عليه السلام فرمود: روحى كه (به هنگام گناه ) از مؤ من جدا مى شود همان است كه در اين آيه خداوند فرموده : ((و آنان را به روحى از خود يارى داد)).
امام كاظم عليه السلام فرموده : خداوند، مؤ من را به روحى از خود يارى داده كه هرگاه حاضر باشد مؤ من در آن گاه به كار نيك پردازد و پرهيزگارى كند، و هرگاه از او نهان شود در آن گاه گناه و تجاوز كند. اين روح با اوست ، به هنگام عمل نيك او از شادى به جنبش آيد و به هنگام كردار زشت او به زيرزمين در شود…⁽⁶³⁸⁾ و روايات در اين زمينه بسيار است .