همه افراد كنجكاو از خود مى پرسند
1ـ آيا سرنوشت آينده بشريّت، صلح و عدالت و امنيّت و آزادى انسانها از چنگال هر گونه ظلم و ستم و تبعيض و استعمار است؟
يا آن گونه كه بعضى پيش بينى مى كنند هرج و مرجها روز افزون، فاصله ها بيشتر، ناهماهنگيها و نابسامانيها فراوانتر، و سرانجام يك جنگ اتمى يا فوق اتمى عالمگير، پايه هاى تمدّن انسانى را ويران خواهد ساخت، و اگر انسانهايى بر روى كره زمين باقى بمانند افرادى عقب مانده، معلول، بينوا و درمانده خواهند بود؟
2ـ اگر عقيده نخست صحيح است و سرانجام صلح و عدالت است به چه دليل؟
3ـ اگر بنا هست جهان به سوى «عدل» و «صلح» و «برادرى» گام بردارد، آيا اجراى اين اصول بدون انقلاب ممكن است؟ و به تعبير ديگر: آيا اصلاحات «تدريجى» و «رفورمها» توانايى بر دگرگون ساختن چهره عمومى جهان با اينهمه ناهنجاريها دارند؟
4ـ اگر لازم است انقلابى صورت گيرد آيا تنها از طريق قوانين مادّى امكان پذير است، يا بدون استمداد از اصول معنوى و ارزش هاى اصيل انسانى ممكن نيست؟
5ـ باز اگر قبول كنيم چنين انقلابى ـ به هر حال ـ انجام گرفتنى است، رهبر اين انقلاب چه صفاتى بايد داشته باشد؟
6ـ آيا اين انقلاب الزاماً به «حكومت واحد جهانى» مى انجامد؟
7ـ آيا آمادگيهاى خاصّى براى چنان حكومتى قبلا لازم نيست؟
8ـ اين آمادگيها در دنياى كنونى وجود دارد يا نه؟ و اگر ندارد آيا در حال حاضر، جهان به سوى اين آمادگيها گام برمى دارد يا به سوى عكس آن؟
9ـ آيا اين امور ـ به هر حال ـ با عقيده عمومى مذهب جهان نسبت به ظهور يك مصلح بزرگ آسمانى ارتباطى دارد؟
10ـ اعتقاد عمومى مسلمانان به ظهور «مهدى» چگونه است و پيوند آن با اين مسائل سرنوشت ساز چيست؟
11ـ آيا اعتقاد به چنان ظهورى ما را به اصلاح عمومى جهان از طريق يك انقلاب همه جانبه نزديكتر مى سازد، يا آنچنان كه بعضى مى انديشند دور مى كند؟
12ـ آيا اين فكر و عقيده عمومى مذاهب يك واقعيّت عينى است و مولود دلايل منطقى، يا يك تخيّل است براى اشباع كاذب تمايلات سركوفته انسانها در مسير گمشده عمومى يعنى «صلح» و «عدالت»؟…
* * *
در اين كتاب كوشش شده، دور از تعصّبها و گرايشهاى افراطى و
دور از پيشداوريهاى غير منطقى، به اين پرسشها پاسخ گفته شود; پاسخ هايى كه از اعماق جان بجوشد، و با خرد سازگار باشد، وبتواند «عقل» و «عواطف» و «روح» و «جان» را سيراب سازد.
* * *
مدّتها بود كه در زمينه بحثهاى فوق يادداشتهايى تهيّه كرده بودم ولى تراكم اشتغالات در قم اجازه «تشريح» و «تنظيم» و «تكميل» آن را نمى داد، و وسوسه هميشگى كه در نوشتن كتاب دارم مانع از آن بود كه به همان صورت انتشار يابد، و به راستى خام و ناپخته بود.
ولى دست حوادث مرا به نقطه اى كه هيچگاه باور نمى كردم كشاند.
بندر چاه بهار!… يعنى دور افتاده ترين و بد آب و هواترين نقطه ايران كه از تهران حدود 2300 كيلومتر فاصله دارد و امكانات آن براى زيست بسيار محدود و اهالى به طرز غير قابل تصوّرى گرفتار محروميّتها هستند.
خوشبختانه اين سفر اجبارى در فصل زمستان پيش آمد، زمستانى كه گاهى بهار و گاه بوى تابستان مى داد با آب و يخهايش و وسائل خنك كننده اش!
از آنجا كه شايد 90 درصد اهالى پيرو آئين تسنّن بودند فرصتى دست داد كه با بعضى از تحصيل كرده هاى آنها ـ به ياد ايّامى كه به حجاز مى رفتم ـ تماس بگيرم و جلساتى تشكيل شد كه اكثريّت قاطع آن را همين برادران دينى تشكيل مى دادند; و خوشبختانه محصول اين جلسات جالب و چشمگير بود.
در اين منطقه كويرى، در كنار آبهاى نيلگون درياى عمان، در زير اين آسمان پر ستاره شبهايش، و در اين گوشه تنهايى، طبعاً مجال و فرصت بيشترى براى مطالعه به دست آمد; و با استفاده از اين فرصت غير منتظره، يكى از نخستين بحثهايى كه مورد بررسى قرار دادم همين بحثها بود (و در كنار آن يك رشته مطالعات فقهى كه توفيق آن نيز به اين صورت در قم دست نمى داد) ; و از مجموع چنين نتيجه گرفتم كه به مضمون «عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيئاً وَهُوَ خَيرٌ لَكُم» ديدن اين دوران «تبعيد» نيز شايد از جهات گوناگون لازم بوده است.
اميدوارم بحثهاى اين كتاب بتواند پاسخى باشد به درخواست طبقه تحصيل كرده كه مى خواهند مسأله ظهور مصلح بزرگ جهانى را به گونه تحقيق مورد بررسى قرار دهند.
و نيز اميدوارم مطالعه اين كتاب الهامهاى تازه اى به ما، در مبارزه اى كه در برابر «ظلم و فساد» در پيش گرفته ايم ببخشد، و اين مبارزه را تا سر حدّ قطع كامل دست جبّاران از اجتماعان ادامه دهيم.
البتّه كاملا احتمال وجود نقايصى در محتويات اين كتاب مى رود بخصوص كه در اين زمينه كتاب تحقيقى بسيار كم نگاشته شده است.
نگارنده بسيار متشكّر خواهد شد كه خوانندگان عزيز و صاحب نظران، نظرات اصلاحى و انتقادى خود را مستقيماً براى او (به آدرس قم ـ حوزه علميّه) ارسال دارند.
چاه بهار ـ ناصر مكارم شيرازى
ماه صفر 1398 ـ بهمن ماه 1356