فصل 1. اثبات وجود خدا در قرآن

فصل 1. اثبات وجود خدا در قرآن
بدون شك در سراسر نواحى و كرانه هاى جهان طبيعت و نفوس جانداران و تمام آفريدگان خدا، نشانه هاى بارز و دلايل آشكارى بر وجود خداى سبحان و يگانگى و خداوندگارى و ساير صفات او به وجوه مختلف و راههاى گوناگون وجود دارد. در قرآن مجيد نيز جهت بيدارى و ارشاد، به پاره اى از آنها اشاره رفته است . از جمله در سوره بقره (آيه 164):
ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف الليل و النهار و الفلك التى تجرى فى البحر بما ينفع الناس و ما انزل الله من السماء من ماء فاحيا به الارض بعد موتها و بث فيها من كل دابة و تصريف الرياح و السحاب المسخر بين السماء و الارض لايات لقوم يعقلون .
((همانا در آفرينش آسمانها و زمين ، آمد و شد شب و روز، كشتيهايى كه در دريا به سود انسانها در جريان است ، آبى كه خداوند از آسمان فرو مى فرستد و بدان وسيله زمين را پس از مرگ زنده مى سازد، وجود انواع گوناگون حيواناتى كه در زمين پراكنده نموده ، گردش بادها، و ابرى كه ميان آسمان و زمين مسخر است ، البته نشانه هايى (از توحيد) براى خردمندان است .))

و در سوره انعام (آيات 95 تا 99): ان الله فالق الحب و النوى يخرج الحى من الميت و مخرج الميت من الحى ذلكم الله فانى توفكون . فالق الاصباح و جعل الليل سكنا و الشمس و القمر حسبانا ذلك تقدير العزيز العليم . و هو الذى جعل لكم النجوم لتهتدوا بها فى ظلمات البر و البحر قد فصلنا الايات لقوم يعلمون . و هو الذى انشاكم من نفس واحدة فمستقر و مستودع قد فصلنا الايات لقوم يفقهون . و هو الذى انزل من السماء ماء فاخرجنا به نبات كل شى ء فاخرجنا منه خضرا نخرج منه حبا متراكبا و من النخل من طلعها قنوان دانية و جناب من اعناب و الزيتون و الرمان مشتبها و غير متشابه انظروا الى ثمره اذا اثمر و ينعه ان فى ذلكم لايات لقوم يؤ منون .
خداوند شكافنده دانه و هسته است ، زنده را از مرده و مرده را از زنده بيرون آورد؛ اين است خداوند، پس به كجا مى گردانندتان ؟ اوست شكافنده پرده صبحگاهان ، شب را براى آسايش خلق ، و خورشيد و ماه را به حساب معين قرار داده ، اين تقدير خداى مقتدر و داناست . و اوست كه براى شما ستارگان را قرار داد تا در تاريكيهاى خشكى و دريا بدانها راه يابيد؛ همانا نشانه ها را براى دانايان مشروحا بيان داشتيم . و اوست كه شما را از يك تن آفريد، برخى را در قرارگاه دنيا استقرار بخشيده و برخى را در اصلاب و ارحام به امانت نهاده ؛ همانا نشانه ها را براى اهل فهم مشروحا بيان داشتيم . و اوست كه از آسمان آبى فرستاد، پس بدان رويهم چيده و انباشته ، و از نخل خوشه هاى سر فرود آورده خرما، و باغهاى انگور و درختان زيتون و انار را كه برخى شبيه و برخى نامشابه است برآورديم . به ميوه اينها وقتى پديد آيد و برسد بنگريد؛ همانا در همه اينها نشانه هايى (از توحيد) براى اهل ايمان است .))
و در سوره يونس (آيه 6): هو الذى جعل الشمس ضياء و القمر نورا و قدرة منازل لتعلموا عدد السنين و الحساب ما خلق الله ذلك الا بالحق يفصل الايات لقوم يعلمون . ان فى اختلاف الليل و النهار و ما خلق الله فى السموات و الارض لايات لقوم يتقون .
((اوست كه خورشيد را رخشان و ماه را تابان ساخت و سير ماه را در منازلى مقدر نمود تا شمار سالها و حساب ساير اوقات را بدانيد؛ خداوند اينها را جز به حق نيافريده است ، نشانه ها را براى دانايان مشروحا بيان مى دارد. همانا در آمد و شد شب و روز و آنچه خداوند در آسمانها و زمين آفريده نشانه هايى (از توحيد) براى پرهيزكاران است )).
و در سوره رعد (آيات 3 و 4): و هو الذى مد الارض و جعل فيها رواسى و انهارا و من كل الثمرات جعل فيها زوجين اثنين يغشى الليل و النهار ان فى ذلك لايات لقوم يتفكرون . و فى الارض قطع متجاورات و جنات من اعناب و زرع و نخيل صنوان و غير صنوان يسقى بماء واحد و نفضل بعضها على بعض فى الاكل ان فى ذلك لايات لقوم يعلمون .
((و اوست كه زمين را بگسترد و در آن كوهها و نهرهايى قرار داد، و از هر ميوه اى يك جفت در آن مقرر داشت ؛ شب را با روز بپوشاند، همانا در اينها نشانه هايى (از توحيد) براى انديشمندان است . و در زمين قطعاتى مجاور و متصل هست و باغهاى انگور و زراعت و نخلهاى مشابه و غير مشابه از آنها به عمل آيد، و با اينكه همه از يك آب سيراب مى شوند ميوه هاى برخى را بر برخى ديگر برترى مى دهيم ؛ همانا در اينها نشانه هايى (از توحيد) براى دانايان است )).
و در سوره نحل (آيات 66 تا 69): و ان لكم فى الانعام لعبرة نسقيكم مما فى بطونه من بين فرث و دم لبنا خالصا سائغا للشاربين . و من ثمرات النخيل و الاعناب تتخذون منه سكرا و رزقا حسنا ان فى ذلك لاية لقوم يعقلون . و اوحى ربك الى النحل ان اتخذى من الجبال بيوتا و من الشجر و مما يعرشون . ثم كلى من كل الثمرات فاسكلى سبل ربك ذللا يخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فيه شفاء للناس ان فى ذلك لاية لقوم يتفكرون .
((و همانا در خلقت چهارپايان براى شما مايه عبرت است كه از آنچه در شكم آنها از ميان سرگين و خون پديد مى آيد به صورت شير خالص و گواراى نوشندگان ، به شما مى نوشانيم . و از ميوه هاى درخت خرما و انگور روزى شما كرديم كه از آنها مشروبات مست كننده ⁽⁶⁴⁾ و هم روزى پاك برمى گيرند؛ همانا در اينها نشانه اى (از توحيد) براى خردمندان است ، و پروردگار تو به زنبور عسل الهام كرد كه از كوهها و درختها و داربستهايى كه مى سازند خانه برگير، سپس از ميوه ها بخور و راههاى پروردگارت را به نرمى بپيما؛ از درون آنها شربت شيرينى به رنگهاى مختلف كه شفابخش ‍ مردم است بيرون مى آيد؛ همانا در اينها نشانه اى (از توحيد) براى انديشمندان است .))
و نيز در همين سوره (آيه 79): الم يروا الى الطير مسخرات فى جو السماء ما يمسكهن الا الله ان فى ذلك لايات لقوم يؤ منون .
((آيا به پرندگان نمى نگرند كه در فضاى آسمان مسخرند و جز خداوند هيچ كس نگهدار آنها نيست ؟! همانا در اين امر نشانه هايى (از توحيد) براى مؤ منان است )).
و در سوره روم (آيات 21 تا 25): و من آياته ان خلقكم من تراب ثم اذا انتم بشر تنتشرون . و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها و جعل بينكم مودة و رحمة ان فى ذلك لايات لقوم يتفكرون . و من آياته خلق السموات و الارض و اختلاف السنتكم و الوانكم ان فى ذلك لايات للعالمين . و من آياته منامكم بالليل و النهار و ابتغاؤ كم من فضله و ان فى ذلك لايات لقوم يسمعون . و من آياته يريكم البرق خوفا و طمعا و ينزل من السماء ماء فيحيى به الارض بعد موتها ان فى ذلك لايات لقوم يعقلون . و من آياته ان تقوم السماء و الارض بامره ثم اذا دعاكم دعوة من الارض اذا انتم تخرجون .
((و از نشانه هاى او اين است كه شما را از خاك بيافريد سپس به صورت آدميان پراكنده شديد. و از نشانه هاى او اين است كه از جنس خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدانها آرامش يابيد، و ميان شما مهر و دوستى قرار داد، همانا در اين امر نشانه هايى براى دانشمندان است . و از نشانه هاى او آفرينش آسمانها و زمين و اختلاف زبانها و رنگهاى شماست ، همانا در اين امر نشانه هايى براى دانشمندان است . و از نشانه هاى او خواب شما در شب و روز و بهره گيرى شما از فضل و بخشش اوست ؛ همانا در اين امر نشانه هايى براى شنوايان است . و از نشانه هاى او اين است كه رعد و برق را كه موجب ترس و اميد است به شما نشان مى دهد، و از آسمان آبى مى فرستاد و زمين را پس از مرگ بدان زنده مى كند؛ همانا در اين امر نشانه هايى براى خردمندان است ، و از نشانه هاى او آن است كه آسمان و زمين به امر او برپاست ، سپس چون شما را با يك ندا از زمين بخواند همگى (از قبرها) بيرون مى شويد)).
(و در سوره جاثيه (آيه 3 تا 5): ان فى السموات و الارض لايات للمومنين . و فى خلقكم و ما يبث من دابة آيات لقوم يوقنون . و اختلاف الليل و النهار و ما انزل الله من السماء من رزق فاحيابه الارض بعد موتها و تصريف الرياح آيات لقوم يعقلون ).⁽⁶⁵⁾
((همانا در آفرينش آسمانها و زمين نشانه هايى براى مؤ منان است ، و در آفرينش شما و حيواناتى كه (در زمين ) پراكنده مى سازد نشانه هايى براى اهل يقين است . و در رفت و آمد شب و روز و در روزيى (بارانى ) كه خدا از آسمان فرو فرستاده و زمين را پس از مرگ بدان زنده مى سازد، و در گردش ‍ بادها نشانه هايى براى خردمندان است )).
و آيات فراوان ديگرى از اين قبيل هست كه در آينده به خواست خدا به تفسير پاره اى از آنها اشاره خواهيم داشت .
فصل 2. اثبات وجود خدا در روايات
از امير مؤ منان عليه السلام پرسيدند: ((پروردگار خود را به چه چيز شناختى ؟ فرمود: به فسخ عزيمت و شكست همت . بسا همتها گماشتم و ميان من و آنها فاصله افتاد، و بسا تصميمها گرفتم و تقدير با تصميم من مخالفت ورزيد. از اينجا دانستم كه تدبير به دست ديگرى است )).
نظير اين روايت از امام صادق عليه السلام نيز نقل شده ، و شيخ صدوق رحمة الله هر دو را در كتاب ((توحيد)) آورده است .⁽⁶⁶⁾
از عارفى پرسيدند: ((پروردگارت را به چه چيز شناختى ؟ گفت : به خواطر و انديشه هايى كه بر دلها وارد مى شود و نفس از تكذيب آنها در مى ماند)).
از يكى از اعراب باديه نشين همين پرسش به ميان آمد، گفت : ((سرگين نشانه عبور شتر، و رد پا نشانه عبور عابر است ؛ آيا آسمان با اين برج و بارو و زمين با اين دره هاى عميق و پهناور نشان سازنده دانا و آگاه آن نيست ؟)).