فصل 3. هدف خلقت ، انسان كامل يعنى امام است

فصل 3. هدف خلقت ، انسان كامل يعنى امام است
بدان كه هدف نهايى و فايده بزرگ از ايجاد عالم حسى آفرينش انسان است ، و هدف نهايى آفرينش انسان رسيدن او به بالاترين درجه كمال و اتصال به ملا اعلى و شناخت معبود واقعى و بندگى كامل اوست ، چنانكه فرموده : و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون ⁽⁸⁸⁵⁾ ((و جن و انس را نيافريدم جز براى آنكه مرا بپرستند.))
بنابراين آفرينش ساير كائنات از جماد و نبات و حيوان ، يكى براى ضرورت زندگى انسان است تا انسان آنها را به خدمت گرفته و از آنها بهره مند گردد، و ديگر آنكه بازمانده موادى كه اصل آنها در آفرينش به كار رفته بى استفاده نماند. زيرا حكمت الهى و رحمت رحمانى اقتضا دارد كه هيچ حقى از حقوق از دست نرود، بلكه هر آفريده اى به هر اندازه از سعادت كه شايستگى و استعداد و توان آن را دارد دست يابد.
دليل اينكه انسان هدف اصلى است از ميان تمام كاينات ، آن است كه خداى بزرگ همه كاينات را به تسخير او در آورده است ، چنانكه فرموده : و سخر لكم ما فى السموات و ما فى الارض ⁽⁸⁸⁶⁾ ((و آنچه را در آسمانها و زمين است مسخر شما كرد)).
و سخر لكم الليل و النهار و الشمس و القمر، و النجوم مسخرات بامره ان فى ذلك لايات لقوم يعقلون ((و شب و روز و خورشيد و ماه را مسخر شما كرد، و ستارگان مسخر فرمان اويند، همانا در اين كار نشانه هايى است براى مردمى كه خرد را كار بندند.))
و ما ذراءلكم فى الارض مختلفا الوانه ان فى ذلك لاية لقوم يذكرون ⁽⁸⁸⁷⁾ ((و نيز در آنچه براى شما در زمين به رنگهاى گوناگون آفريد، كه همانا در اين كار نشانه اى است براى مردمى كه ياد كنند و پند گيرند.))
يكى از محققان گويد: تسخير دو گونه است : حقيقى و غير حقيقى .
تسخير غير حقيقى سه گونه است :
الف – پايين ترين آن تسخير وصفى عرضى است ، مانند تسخير خدا روى زمين و آنچه را در آن است براى انسان جهت كشت و زرع و مانند آن : و سخر لكم ما فى الارض جميعا. ⁽⁸⁸⁸⁾
و مانند تسخير كوهها و معدنها: جعل لكم مما خلق ظلالا و جعل لكم من الجبال اكنانا و جعل لكم سرابيل تقيكم الحر و سرابيل تقيكم باسكم ⁽⁸⁸⁹⁾ ((و براى شما از آنچه آفريد سايه هايى قرار داد، و از كوهها براى شما پناهگاههايى آفريد، و براى شما جامه هايى آفريد كه شما را از گرما نگه مى دارد و جامه هايى كه شما را در جنگهاتان حفظ مى كند)).
و مانند تسخير درياها: و هو الذى سخر البحر لتاءكلوا منه لحما طريا و تستخرجوا منه حلية تلبسونها و ترى الفلك مواخر فيه و لتبتغوا من فضله و لعلكم تشكرون ⁽⁸⁹⁰⁾ ((و اوست كه دريا را رام كرد تا گوشت تازه از آن بخوريد و زيورهايى از آن بيرون آوريد كه مى پوشيد، و در آن كشتى ها را بينى كه امواج را مى شكافند، و تا از فضل (روزى ) او بجوييد و باشد كه سپاس گزاريد)).
و مانند تسخير كشتى ها: و سخر لكم الفلك ⁽⁸⁹¹⁾ ((و كشتى ها را مسخر شما كرد.))
و مانند تسخير درختان براى كاشتن و بهره بردارى از ميوه ها و مانند آن : كلوا من الثمرات ⁽⁸⁹²⁾ ((از ميوه ها بخوريد)). كلوا و ارعوا انعامكم ⁽⁸⁹³⁾ ((بخوريد و چهارپايانتان را بچرانيد.))
هو الذى انزل من السماء ماء لكم منه شراب و منه شجر فيه تسيمون . ينبت لكم به الزرع و الزيتون و النخيل و الاعناب ⁽⁸⁹⁴⁾ ((اوست كه از آسمان براى شما آبى فرستاد كه از آن مى نوشيد و از آن درختى مى رويد كه در آن (چهارپايانتان را) مى چرانيد. با آن براى شما كشت و زيتون و خرما و انگورها مى روياند)). تتخذون منه سكرا و رزقا حسنا ⁽⁸⁹⁵⁾ ((كه از آن (ميوه هاى خرما و انگور) شراب و روزيى نيكو برمى گيريد)). الذى جعل لكم من الشجر الاخضر نارا فاذا انتم منه توقدون ⁽⁸⁹⁶⁾ ((همو كه براى شما از درخت سبز (و تر) آتش پديد كرد كه از آن آتش ‍ مى افروزيد)).
و مانند تسخير جنبندگان و چهارپايان براى سوارى و جلوه گرى و باربردارى : انا خلقنا لهم مما عملت ايدينا انعاما فهم لها مالكون . و ذللناها لهم فمنها ركوبهم و منها ياكلون ⁽⁸⁹⁷⁾ ((ما براى آنان از محصول كار دست خويش چارپايانى آفريديم كه ايشان مالك آنهايند. و آن ها را براى آنان رام كرديم ، پس برخى را سوار شدند و برخى را بخورند)). و الانعام خلقها، لكم فيها دف ء و منافع و منها تاءكلون . و لكم فيها جمال حين تريحون و حين تسرحون . و تحمل اثقالكم الى بلد لم تكونوا بالغيه الا بشق الانفس ان ربكم لرووف رحيم . و الخيل و البغال و الحمير لتركبوها و زينة . ⁽⁸⁹⁸⁾ ((و چارپايان را آفريد كه در آنها براى شما پوشش گرم و سودها(ى ديگرى ) است ، و از (شير و گوشت ) آنها مى خوريد. و شما را در آنها شبانگاه كه از چراگاه باز مى آريد و بامدادان كه به چراگاه مى بريد نشانى از آرايش و شكوه است . و بارهاى شما را به شهرى مى برند كه جز به دشوارى و رنج خويشتن نمى توانستيد به آن رسيد؛ همانا پروردگار شما رئوف و مهربان است . و اسبان و استران و خران را (آفريد) تا بر آنها سوار شويد و (شما را) آرايشى باشد)).
و مانند تسخير زنان و كنيزان براى توليد نسل : نساؤ كم حرث لكم ⁽⁸⁹⁹⁾ ((زنانتان كشتزار شمايند.))
ب – و مرحله متوسط آن تسخير طبيعى است ، و آن تسخير لشكر قواى نباتى و جايها و اعضاى آنها براى انسان است جهت تغذيه و رشد و توليد و جذب و امساك و هضم و دفع و صورتگرى و شكل دادن .
ج – و بالاترين مرتبه آن تسخير نفسانى است ، و آن تسخير (ملكوت ) حواس (و ملك اعضاى آنها) است كه خود بر دو نوع است : يك نوع از عالم شهادت و ظاهر، و نوع ديگر از عالم غيب .
نوع اول ، قدرت خلاف و سركشى ندارند، مثلا وقتى چشم را فرمان باز شدن دهد باز مى شود، و چون زبان را به گفتن دستور دهد و جزما حكم دهد سخن مى گويد: و چون پا را فرمان حركت دهد حركت مى كند، و همچنين است ساير اعضاى ظاهر.
و نوع دوم نيز چنين است ، جز اينكه قوه و هم فطرتا شيطنت دارد، و اغواى شيطان را مى پذيرد و با عقل در مقاصد برهانى ايمانى وى به معارضه برمى خيزد، از اين رو نيازمند به تاءييد جديد اخروى از سوى خدا دارد تا آن را مقهور سازد و بر آن غالب آيد و تاريكيهاى آن را دور سازد.
اما تسخير حقيقى : عبارت است از اينكه خداوند معانى عقلى الهى را براى انسان كامل مسخر فرموده : و او مى تواند با نيروى باطنى خود آن را صورتهايى روحانى سازد و يا مثالهايى غيبى موجود در عالم عقلى و خيالى قرار دهد، و اشيا را با انتزاع آنها از جزئيات ، از عالم شهادت به عالم غيب انتقال دهد، و با امداد الهى از اسم ((قابض )) او ارواح را از اجسام برگيرد در حالى كه از عالم دنيا به آخرت بازگشت نموده و از حالت تفرقه و جدايى به حال جمع و ديدار، انقلاب حاصل نمايد. (پايان سخن آن محقق ).
و چون ثابت شد كه اين عالم جسمانى به خاطر انسان آفريده شده است ، بنابراين فرشتگانى كه اين عالم را اداره مى كنند همگى خادم اويند و براى او مسخر شده اند و فرمانبر او مى باشند، آسمانى باشند يا زمينى ، موكل به او باشند يا به آنچه براى او آفريده شده است .
خلاصه هدف اصلى از آفرينش موجودات به طور مطلق وجود انسان كامل است كه جانشين خدا در زمين است ، چنانكه در حديث قدسى بدان اشارت رفته كه : يابن آدم ، خلقت الاشياء لاجلك ، و خلقتك لاجلى . ⁽⁹⁰⁰⁾ ((اى آدميزاده ، همه چيز را براى تو آفريدم و تو را براى خودم .))
و در حديث مشهور ديگرى خطاب به پيامبر ما صلى الله عليه و آله آمده است : لولاك لما خلقت الافلاك . ((اگر تو نبودى افلاك را نمى آفريدم .))
و از امامان اهل بيت عليهم السلام روايت است : نحن صنائع الله ، و الناس بعد صنائع لنا، مصنوعين لاجلنا. ⁽⁹⁰¹⁾
((ما دست پروردگان خداييم ، و مردم از آن پس دست پروردگان ما هستند و به خاطر ما آفريده شده اند)).
و از پيامبر صلى الله عليه و آله در حديثى طولانى خطاب به اميرمؤ منان عليه السلام روايت است : ((خداى متعال پيامبران مرسل خود را به فرشتگان مقرب خويش برترى بخشيده ، و مرا بر همه پيامبران و رسولان برترى داده است ، و پس از من برترى از آن تو و امامان پس از توست ، و فرشتگان بى شك خدمتگزاران ما و دوستان ما هستند. اى على ، آنان (فرشتگانى ) كه عرش را به دوش مى كشند و آنان كه در پيرامون آنند به حمد پروردگارشان تسبيح مى گويند و براى كسانى كه به پروردگارشان و به ولايت ما ايمان آورده اند آمرزش مى طلبند. اى على ، اگر ما نبوديم خداى متعال نه آدم آفريده بود و نه حوا، نه بهشت و نه دوزخ ، و نه آسمان و نه زمين …)) ⁽⁹⁰²⁾ و ادامه آن در آينده خواهد آمد.
و از مولايمان امام صادق ، از پدرش امام باقر، و او از پدرش امام سجاد عليهم السلام روايت است كه : ((ما امام مسلمانان ، حجتهاى خدا بر جهانيان ، آقاى مؤ منان ، پيشواى سپيدرويان و سرور مؤ منانيم ، و ما امان اهل زمينيم چنانكه ستارگان امان اهل آسمانند، و ماييم كه خداوند به سبب ما آسمان را نگه داشته تا بر زمين فرو نيفتد جز به اذن او، و به سبب ما زمين را نگاه داشته تا اهل خود را نلرزاند، و به سبب ما باران مى فرستد و رحمت (ابرها) را مى گستراند و بركات زمين را بيرون مى آورد، و اگر از ما كسى در زمين نبود زمين اهل خود را فرو مى برد.
سپس فرمود: و زمين از آن روز كه خدا آدم را آفريده است از حجت الهى ظاهر آشكار يا غايب پنهان ، خالى نبوده و تا بر پا شدن قيامت نيز از حجت الهى خالى نخواهد ماند، و اگر چنين نبود خدا عبادت نمى شد.
راوى گويد: به امام صادق عليه السلام گفتم : پس مردم چگونه از حجت غائب پنهان بهره مى برند؟ فرمود: همان گونه كه از خورشيد پشت پرده (ابر) بهره مند مى گردند)).
اين دو حديث را شيخ صدوق در ((اكمال الدين و اتمام النعمة )) ⁽⁹⁰³⁾ روايت نموده ، و اخبار در اين معنا فراوان است .
چون اين مطلب ثابت شد، ثابت مى گردد كه بايد در هر زمانى خليفه اى باشد تا امور بدو سامان گيرد و نوع انسانى دوام يابد و شهرها امنيت پيدا كند و بندگان هدايت يابند و آسمانها و زمين ها بدو نگاه داشته شوند، و اگر چنين نباشد همه اينها نابود و بيهوده خواهد بود چرا كه به سوى هدفى رهسپار نيستند و به سرانجامى بازگشت ندارند و از اين رو از بين رفته و ويران مى گردند و زمين اهل خود را فرو خواهد برد، چنانكه در حديث گذشته ⁽⁹⁰⁴⁾ آمده است :
((پس اگر خداوند آفريدگان را بدون خليفه مى آفريد، بى شك آنان را در معرض نابودى قرار داده بود)). و از همين روست كه چون خداوند – عزوجل – خواست مردم را بيافريند فرمود: انى جاعل فى الارض ‍ خليفة ⁽⁹⁰⁵⁾: ((من در زمين جانشين قرار خواهم داد.))
پس با خليفه (جانشين ) پيش از خليفه (آفريدگان ) آغاز كرد، و معلوم است كه حكيم دانا با اهم آغاز مى كند نه با اعم . و تصديق اين مطلب فرمايش ‍ مولايمان امام صادق عليه السلام است كه در حديث صحيح فرمود:
الحجة قبل الخلق ، و بعد الخلق ، و مع الخلق . ⁽⁹⁰⁶⁾
((حجت پيش از آفريدگان و پس از آفريدگان و با آفريدگان هست .))
و خداوند (عزوجل ) فرموده :
((پس اگر اينان بدان كافر شوند، تحقيقا ما قومى را بدان موكل ساخته ايم كه كافر بدان نمى باشند.)) ⁽⁹⁰⁷⁾
اين آيه دلالت دارد بر آنكه هيچ زمانى از حافظ دين ، پيامبر باشد يا امام ، خالى نيست .
و نيز فرموده :
((هيچ امتى نيست جز آنكه هشداردهنده اى در ميان آنها بوده است )). ⁽⁹⁰⁸⁾
اين آيه در همه امتها عموميت دارد، و عموميت مى رساند كه در هر زمانى كه امت مكلفى در آن مى زيسته است نذير و هشداردهنده اى وجود داشته است . در زمان انبياء عليهم السلام خودشان منذر امتها بوده اند و در زمانهاى ديگر ائمه عليهم السلام منذر بوده اند.
و نيز خداى سبحان فرموده :
((و روزى كه در ميان هر امتى گواهى را از خودشان بر خودشان برانگيزيم .)) ⁽⁹⁰⁹⁾
و نيز فرموده :
((پس چگونه است آن گاه كه از هر امتى گواهى بياوريم ، و تو را بر آنان گواه آوريم ؟))⁽⁹¹⁰⁾.
و پيامبر صلى الله عليه و آله از طرق چندى و به الفاظ گوناگون فرموده :
((در هر نسلى از امت من عادلانى از خاندانم وجود دارند كه تحريف تندروان ، و ادعاها و پيرايه هاى اهل باطل ، و تاويل نادانان را از دين مى زدايند.))