نماز خوف در ميدان جنگ

آيه 15 : نماز خوف در ميدان جنگ
و اذا كنت فيهم فاقمت لهم لصلوه فلتقهم طائفه منهم معك و لياخذا اسلختهم فاذا سجداوا فلينونوا من ورائكم ولتات طائفه اخرى لم يصلوا معك ولياخذ. ا حذرهم واسلحتهم ود الذين كفروا لو تغفلون عن اسلحتكم و امتعتكم فيميلون عليكم ميله واحده و لا جناح عليكم ان كان بكم اذى كن مطر او كنتم مرضى ان تصعوا اسلحتكم و خذوا حذركم ان الله اعد للكافرين عذابا مهينا ⁽⁹⁵⁾
ترجمه : و هنگامى كه در ميان آنها باشى و (در ميدان جنگ ) براى آنها نماز برپا كنى ، بايد دسته اى از آنها با تو (به نماز) برخيزند و بايد سلاحهاى خود را با خود برگيرند و هنگامى كه سجده كردند (و نماز را به پايان رسانيدند) بايد به پشت سر شما (به ميدان نبرد) بروند و آن دسته ديگرى كه نماز نخوانده اند (و مشغول پيكار بوده اند) بيايند و با تو نماز بخوانند وبايد آنها وسايل دفاعى و سلاحهاى خود را با خود( در حال نماز) حمل كنند (زيرا) كافران دوست دارند كه شما از سلاحها و متاعهاى خود غافل شويد و يك مرتبه به شما هجوم آورند و اگر از باران ناراحت هستيد و يا بيمار (و مجروح ) باشيد مانعى ندارد كه سلاحهاى خود را بر زمين بگذاريد، ولى وسايل دفاعى (مانند زره و…)
را با خود برداريد، خداوند براى كافران عذاب خوار كننده اى فراهم ساخته است .
تفسير آيه
اين آيه شريفه كيفيت نماز خوف را كه به هنگام جنگ بايد خوانده شود به مسلمانان تعليم مى دهد، آيه خطاب به پيامبر صلى الله عليه و آله كرده مى فرمايد:(( هنگامى كه در ميان آنها هستى و براى آنها نماز جماعت بر پا مى دارى بايد مسلمانان به دو گروه تقسيم شوند، نخست عده اى با حمل اسلحه با تو به نماز بايستند. (و اذاكنت فهيم فاقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معك و لياء خذوا اسلحتهم ) پس هنگامى كه اين گروه سجده كردند (و ركعت اول نمار آنها تمام شد،تو در جاى خود توقف مى كنى ) و آنها را با سرعت ركعت دوم را تمام نموده و به ميدان نبرد باز مى گردند و در برابر دشمن مى ايستند) و گروه دوم كه نماز نخوانده اند، جاى گروه اول را مى گيرند و با تو نماز مى گذارند (و فاذا اسجدوا فليكونوا من ورائكم و لتاءت طائفة اخرى لم يصلوا فليطوا معك ).
گروه دوم نيز بايد وسائل دفاعى و اسلحه را با خود داشته باشند و بر زمين نگذارند. (و لياء خذوا حذرهم و اسلحتهم ) اين طرز نماز گزاردن براى اين است كه دشمن شما را غافلگير نكند، زيرا دشمن همواره در كمين است كه از فرصت استفاده كند (( و دوست مى دارد كه شما از سلاح و متاع خود غافل شويد )) و يكباره به شما حمله ور شود ( ود الذين كفروا لو تغفلوا عن اسلحتكم و امتعكم فيميلون عليمك ميلة واحدة ) ولى از آنجا كه ممكن است ضرورتهايى پيش بيايد كه حمل سلاح و وسائل دفاعى توليد زحمت كند ،در پايان آيه چنين دستور مى دهد:((و گناهى بر شما نيست اگر از باران ناراحت باشيد و يا بيمار شويد كه در اين حال سلاح خود را بر زمين بگذاريد ))(و لا جناح عليكم ان كان بكم اذى من مطر او كنتم مرضى ان تضعوا اسلحتكم ) ولى در هر صورت از همراه داشتن وسائل محافظتى و ايمنى ( مانند روزه و خود، وامثال آن ) غفلت نكنيد و حتى درحال عذر حتما آنها را با خود داشته باشيد كه اگر احيانا دشمن حمله كند بتواند تا رسيدن كمك خود را حفظ كنيد (و خذوا حذركم )) شما اين دستورات را به كار بنديد و مطمئن باشيد پيروزى با شما است ((زيرا خداوند براى كافران مجازات خوار كننده اى آماده كرده است )) (ان الله اعد للكافرين عذابا مهينا) ⁽⁹⁶⁾ چند نكته
1- روشن است منظور از بودن پيامبر صلى الله عليه و آله در ميان مسلمانان براى بپا داشتن نماز خوف اين نيست كه انجام اين نماز مشروط به وجود شخص پيامبر صلى الله عليه و آله است بلكه منظور وجود امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام نيز نماز خوف بجا آوردند و حتى جمعى از فرماندهان لشگرهاى اسلامى همانند (( حذيفه )) اين برنامه اسلامى را به هنگام لزوم انجام دادند ⁽⁹⁷⁾
2- در آيه گروه اول دستور مى دهد كه اسلحه را به هنگام نماز خوف داشته باشند ولى به گروه دوم مى گويد وسائل دفاعى (مانند زره و اسلحه ) را هيچ كدام بزمين نگذراند ممكن است تفاوت اين گروه بخاطر آن باشد كه به هنگام انجام نماز توسط دسته اول دشمن كاملا آگاه از برنامه نيست و لذا احتمال ضعيف تر است ولى در مورد دسته دوم كه دشمن متوجه انجام مراسم نماز مى شود،احتمال هجوم بيشتر است .
3- منظور از (حفظ امتعه )) در آيه شريفه اين است كه علاوه بر حفظ خويش بايد مراقب حفظ وسائل سفر و مواد غذايى و حيواناتى كه براى تغذيه همراه داريد نيز باشيد.
4- مى دانيم كه نماز جماعت در اسلام واجب نيست ولى از مستحبات فوق العاده ماكد است و آيه فوق يكى از نشانه هاى زنده تاكيد اين برنامه اسلامى است كه حتى در ميدان جنگ براى انجام آن از روش نماز خوف استفاده مى شود، اين موضوع هم اهميت ((اصل نماز )) و هم اهميت ((جماعت ))را مى رساند و مطمئنا تاثير روانى خاصى هم در مجاهدان از نظر هماهنگى در هدف ، و هم در دشمنان از نظر مشاهده اهتمام مسلمانان به وظايف خود حتى در ميدان جنگ دارد . ⁽⁹⁸⁾
كيفيت خواندن نماز خوف در ميدان جنگ
در آيه فوق كه درباره كيفيت نماز خوف ،توضيح زيادى به چشم نمى خورد،و اين روش قرآن كريم است كه كليات را بيان كرده و شرح آن را به ((سنت )) واگذار مى كند.
طريقه نماز خوف آنچنان كه از سنت ما استفاده مى شود اين است كه نمازهاى چهار ركعتى تبديل به دو ركعت مى شود،گروه اول ،يك ركعت را با امام مى خوانند و امام پس از اتمام يك ركعت توقف مى كند، و آن گروه يك ركعت ديگر را به تنهائى انجام مى دهند،و به جبهه جنگ باز مى گردند، سپس
گروه دوم جاى آنها را مى گيرند و يك ركعت نماز خود را با امام و ركعت دوم را به طور فرادى انجام مى دهند (درباره كيفيت نماز خوف نظرهاى ديگرى نيز هست اما آنچه در بالا گفتيم مشهورترين نظر است ). ⁽⁹⁹⁾
شاءن نزول آيه
هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله با عده اى به عزم (مكه ) وارد سرزمين (مدينه ) شدند و جريان به گوش قريش رسيد، خالد بن وليد و سر پرستى يك گروه دويست نفرى براى جلوگيرى از پيشروى مسلمانان به سوى مكه در كوههاى نزديك مكه مستقر شد، هنگام ظهر (بلال ) اذان گفت و پيامبر صلى الله عليه و آله با مسلمانان نماز ظهر را به جماعت ادا كردند،خالد از مشاهده اين صحنه در فكر فرو رفت و به نفرات خود گفت در موقع نماز عصر كه در نظر آنها بسيار پر ارزش است و حتى از نور چشمان خود آن را گرامى مى دارند بايد از فرصت استفاده كرد و با يك حمله برق آسا و غافلگيرانه در حال نماز كار مسلمانان را يكسره ساخت در اين هنگام آيه فوق نازل شد و دستور داد (نماز خوف ) را كه يكى از نكات اعجاز قرآن است كه قبل از اقدام دشمن ،نقشه هاى آنها را نقش بر آب كرد، و لذا گفته مى شود خالد بن وليد با مشاهده اين صحنه ايمان آورده و مسلمان شد. ⁽¹⁰⁰⁾

داستان آيه 15
نخستين نماز خوف در جبهه اسلام
نماز خوف در اصطلاح فقه ، مثل نماز مسافر دوم ركعت است يعنى نمازهاى چهار ركعتى مثل نماز ظهر و عصر،دو ركعت خوانده مى شود حتى اگر انسان در وطن خود هم باشد،براى اينكه در حين جنگ و مقابل دشمن است و محال نيست ، اگر چه رزمندگان به نماز بايستند وضع دفاعى به هم مى خورد،پس موظف هستند در حال نماز،نيمى از ركعت را كه خوانده صبر مى كند با آنها يك ركعت ديگر هودشان بخوانند، در حالى كه امام جماعت همين طور منتظر نشسته يا ايستاده است ،رزمندگان ديگر مى آيند و نماز خودشان را با ركعت دوم امام مى خوانند.
علامه مجلسى (ره ) از كازرونى نقل كرده كه ، در ذيل حوادث سال پنجم ، چنين اقاده داشته است : ((و در اين سال ، غزوه ذات الرقاع پيش آمد و آنچنان بود كه كسى به مدينه وارد شد و به پيامبر صلى الله عليه و آله خبر داد كه انمار و ثعلبه جمعيت هاى زيادى فراهم آورده اند كه با مسلمين جنگ كنند اين خبر به پيغمبر صلى الله عليه و آله رسيد. شب شنبه دهم محرم با چهار صد نفر و به قولى هفتصد نفر از مدينه بيرون شد و به محل ايشان در ذات الرقاع ، كه نام كوهى است ، رسيد،ليكن جز چند زن در آنجا كسى را نديد، زنان را كه از آن جمله دوشيزه اى صاحب جمال بودند بگرفتند و اعراب به كوهها بگريختند و مسلمين بيم داشتند كه مبادا اعراب برگردند و بى خبر برايشان بتازند، پس پيغمبر با ياران نماز خوف اقامه كردند، و اين نخستين نماز خوف بوده است در اسلام …)) ⁽¹⁰¹⁾