فصل 16. سبب و مسبب هر دو از خداست همان گونه كه اشياء داخلى در وجود انسان مثل علم و قدرت و اراده از جمله اسباب فعل اند، امور بيرون از وجود انسان همچون دعاها، طاعات سعى و كوشش ، تدبير، حذر، التماس و طلب ، تكليف ، وعد و وعيد، ارشاد، تهذيب ترغيب نمودن ، ترساندن و امثال آنها …

فصل 15. استناد فعل به خدا و غير او به خاطر همين مطابقت ميان جبر و تفويض ، موافقت ميان وجوب و امكان است كه خداى متعال در قرآن كريم افعال را گاه به خود نسبت مى دهد، گاه به فرشتگان و گاه به بندگان ، مانند آيه : اللّه يتوفى الانفس حين موتها (471): ((خدا جانها را به وقت …

فصل 14. علت قائل شدن به جبر و تفويض حال كه چنين است ، پس هر كه به اسباب قرينه و نزديك به فعل بنگرد و آن را مستقل (در فعل ) بداند، قائل به قدر و تفويض شده ، يعنى كارهاى ما به قدرت خودمان انجام مى شود و به خودمان واگذار شده است ؛ در حالى كه خداى …

فصل13.پيوستگى شرايط و مراتب ايجاد حوادث يكى از علما گويد (465) ((تمام حوادث مستند به قدرت ازلى هستند ولى برخى مرتب بر برخى ديگرند مانند ترتبى كه مشروط بر شرط دارد، از اين رو اراده ايجاد حادثه اى از قدرت ازلى و قضاى الهى صادر نمى شود مگر بعد از علم ، و علم نيست مگر بعد از حيات ، …

فصل 12. جمع بين اختيار و اضطرار، و معناى امر بين الامرين تحقيقا دانستى كه آنچه در اين عالم ايجاد مى شود، پيش از وجودش ، در عالم ديگرى كه فوق اين عالم است با هيئت و زمانش تقدير و طرح شده است . و نيز ثابت است كه خداى بزرگ بر تمام ممكنات قادر است و هيچ چيز، با …

فصل 11. مشكل بودن فهم معناى قضا و قدر بدان كه مساءله قدر (و سرنوشت الهى ) در افعال و خلق اعمال (بندگان از سوى خدا) از اسرار و مسائل پيچيده اى است كه فهم ها درباره آن متحير و آراى مردم در آن باره مختلف بوده و اجازه سخن در افشاى آن داده نشده است ، بنابراين نبايد جز …

فصل 10. توضيحى ديگر درباره قضا و قدر در كتاب ((توحيد)) با سندش از مولايمان امام صادق عليه السلام روايت كرده است كه در تفسير آيه : و قالت اليهود يد الله مغلولة (425) : ((يهوديان گفتند: دست خدا بسته است )) فرمود: مقصودشان اين نبود كه دست خدا اين چنين است (دست روى دست گذاشته يا دست به گردن …

فصل 9. وابستگى عالم به خداوند يكى از حكما مطلبى دارد كه خلاصه آن چنين است : وجود عالم كه از حضرت بارى – جل شاءنه – صادر شده مانند وجود خانه از بنا و وجود نوشته از نويسنده كه عينش ثابت و مستقل بذات و پس از نوشته شدن بى نياز از نويسنده است ، نمى باشد، بلكه مانند …

فصل 8. معانى حكم ، قضا و قدر الهى از آنچه گفتيم معناى حكم و قضا و قدر خداى متعال روشن شد، زيرا تدبير حضرتش اصل قرار دادن و ترتيب اسباب است تا بدين وسيله حكم خداى متعال به مسببات متوجه گردد. نصب اسباب كلى ثابت و مستقر كه زوال و دگرگونى در آن ها راه ندارد مانند زمين و …

فصل 7. رابطه تردد خاطر با مساءله بداء يكى از عارفان گويد(422): از همين حقيقت الهى كه از آن به تردد كنايه آورده مى شود ترددهاى كونى و تحير نفوس سرچشمه ميگيرد، بدين بيان كه بسا در كارى مردد مى شويم كه آيا انجام بدهيم يا نه ؟ و پيوسته ترديد داريم تا سرانجام يكى از آن امور مورد ترديد …